Permanent veranderen (in plaats van weer reorganiseren) zou voor organisaties een kernvaardigheid moeten zijn. Dat vraagt van organisaties een collectieve competentie om in sterk uiteenlopende omstandigheden, tot nieuw afgestemd gedrag te komen, waarbij oude vuistregels niet altijd meer werken.
Organiseren is traditioneel altijd gericht geweest op het voortbouwen op regelmaat, het vastleggen daarvan in procedures, het organiseren van routinematig gedrag en het koppelen van verantwoordelijkheden aan hiërarchische posities: kortom gericht op het reduceren van variëteit en toeval. Veranderen wordt dan ook meestal gezien als een hinderlijke onderbreking van de dagelijkse orde. Is het mogelijk collectief te leren handelen in organisaties zonder de pluriformiteit en diversiteit aan te tasten? De Wet van Ashby zei al: only variety beats variety!
'Co-creatie van verandering' is de handelseditie van het proefschrift van de ervaren André Wierdsma. Wat mij betreft is het een boek uit de 'champions league', maar ik denk niet dat het geschikt is voor een breed publiek. Wierdsma werd bekend door het boek 'Op weg naar een lerende organisatie' (samen met Swieringa in 1990 gepubliceerd). What's new? In plaats van individueel leren denkt Wierdsma vooral na over methoden van collectief leren, waarbij hij vervolgens een link legt tussen de theorieën over systeemdenken en sociaal constructivisme.
En daar beginnen voor de argeloze lezer gelijk de problemen: Het boek is in een taal geschreven die door velen als ondoorgrondelijk zal worden ervaren. Het bevestigt bovendien niet bepaald de traditionele opvattingen van organiseren (het organiseren van regelmaat en disciplinering) en vraagt als klap op de vuurpijl in oplossende zin dat managers bereid zijn kritisch naar eigen en elkaars handelen kijken. Dat is wel veel van het goede. Liefhebbers van Beer, Weick, Van Dijk, Van Dongen, etc. zullen het ongetwijfeld met plezier lezen.
Laat ik me in deze recensie beperken tot het motiveren van mensen die van goede wil zijn. Om maar met Einstein te spreken: het is wel in 600 woorden uit te leggen, maar is het is 600 woorden te begrijpen? Het boek handelt over (1) kennisontwikkeling, (2) organiseeropvattingen en (3) competentieontwikkeling: uiteindelijk cumulerend in een (4) 'methodiek voor collectieve competentieverhoging' (MCC). De betekenis van onze zintuiglijke wereld is het resultaat van een proces van sociale constructie (zie de hype rond World Online). Betekeniscreatie ontstaat door interactie in taal, een scheiding van subject en object is daarmee onmogelijk.
Een foto zegt meer over de fotograaf dan over de werkelijkheid, mag je zeggen. Kennis en organiseren binnen organisaties zegt meer over de aanwezige kennis- en organiseeropvattingen dan over de 'objectief' vast te stellen werkelijkheid.
Opvattingen over handelen en organiseerregels hebben te maken met de heersende (vaak impliciete) inzichten en principes van actoren. Bij fundamenteel veranderende omstandigheden (bijvoorbeeld Internet), krijgen we te maken met anders handelen, met als gevolg wisselende regels (enkelslag leren), maar ook met andere inzichten (dubbelslag leren) en andere principes (drieslag leren).
Achter de gezamenlijk gebezigde taal schuilt immers de chaos (zoveel mensen, zoveel zinnen). Bij veel veranderingen hebben actoren geen toegang tot het creëren van gezamenlijke betekenissen (de zogenaamde co-creatie).
Betekeniscreatie wordt immers elders op een hoofdkantoor gedaan en vervolgens worden de aanvankelijk uitgeslotenen door een 'daarna-ben-jij-ook-OK-opleidingsprogramma' gehaald in de ideologische hoop de neuzen ooit dezelfde kant op te krijgen.
Opleider Wierdsma pleit voor interactieve maatwerkprogramma's om via het eigen handelen (in het hier & nu en niet via een case of een breed gedragen visie over het Hiernamaals) inzicht te krijgen in hoe er precies wordt samengewerkt zodat er een gezamenlijke context kan worden gecreëerd. Daarmee baseer je je op het zelforganiserend vermogen (autopoiese) van mensen en respect voor hun autonomie.
Maar ja, veel mensen ervaren de wereld niet als 'ons sociaal construct', maar als 'de externe realiteit' waar je geld verdient door declaraties indienen, reorganiseren, beursgang, kopen en verkopen van bedrijven en als dat je niet bevalt dan donder je maar op. Prachtig boek, mooie taal, wijze lessen.
