Reflectie werkvormen - ‘Waardevol hulpmiddel’

De waaier Reflectie werkvormen biedt 25 oefeningen in reflectie voor professionals die willen reflecteren op hun leerervaringen. Door verschillende invalshoeken te hanteren, beogen de auteurs ‘meer dynamiek en plezier in het reflecteren, maar ook in het betrekken van gevoelens en emoties in het reflectieproces’ te bewerkstelligen.

De waaier vormt een handig hulpmiddel en bestaat uit een aantal langwerpige kaartjes van stevig papier met een oogje bovenin, waardoor het makkelijk bij de hand te houden is bij het uitleggen van een werkvorm of om open op tafel te hebben liggen. Het valt niet dicht en het is klein en handzaam.

Vijf delen

Reflectie werkvormen bestaat uit vijf delen, met daarin een beknopt theoretisch kader, oefeningen om te leren wat reflectie is, oefeningen voor beginners en gevorderden en tips om zelf reflectie structureel vorm te geven binnen de eigen organisatie. Elk deel heeft een eigen kleur en is daarom snel te onderscheiden en te vinden.

Successen

De oefeningen in de waaier zijn gericht op individuele reflectie, maar wel gegoten in werkvormen in tweetallen of in kleine groepjes. De waaier biedt ook ruimte voor creatieve werkvormen, het geven van betekenis aan de eigen emoties en gevoelens en heeft ook aandacht voor het reflecteren op successen. Dat laatste is alvast handig. Veel mensen zijn toch vooral geneigd te kijken naar wat nog niet goed gaat en wat beter kan, maar zien daarbij hun successen en sterke kanten over het hoofd.

Leercirkel

De theorie gaat onder andere zeer beknopt in op de leercirkel van Kolb en single, double en triple loop learning. Ook hier is de toelichting zeer kernachtig en wordt de kern net als bij de leercirkel ook met behulp van een figuur helder weergegeven. Ik kan dit soort beknoptheid zeer waarderen. Als je daadwerkelijk even snel iets terug wilt lezen of voor jezelf opfrissen, heb je hier al vlot genoeg aan.

Bronnenoverzicht

Mocht je je wel verder willen verdiepen moet je helaas wel je best doen. Er worden door de hele waaier wel bronnen genoemd, in de vorm van een achternaam van een auteur en een jaartal, maar dat is te onvolledig om vlot mee uit de voeten te kunnen. Waarom niet direct een voornaam of initialen noemen en de titel van het boek of artikel in kwestie?

Achterin de werkvormenwaaier vind je een linkje dat verwijst naar een site met meer informatie. Op die site vind je niet het alfabetische literatuuroverzicht met volledige auteursnaam, titel en jaartal. Wél vind je per onderwerp/theorie een aanklikbaar linkje dat een wordbestandje opent met een korte toelichting over dat onderwerp of die theorie. Als je die opent, vind je daarin alsnog de titels en auteurs. Enerzijds mooi dat er de nodige toelichting te vinden is. Maar als je even vlot te bronnen wilt zien, toch nog bewerkelijk.

STARR-methode

Het deel met voorbereidende oefeningen bestaat uit reflectievragen en hoe je al schrijvend, vertellend of tekenend kunt reflecteren. Ook wordt met de STARR-methode richtlijnen geformuleerd over hoe je kunt reflecteren op een situatie en kan je kennismaken met de andere reflectanten in je groepje met een zogenaamd biogram. Alles is hierbij trouwens, doorlopend overzichtelijk en helder vormgegeven en bondig en duidelijk geformuleerd.

Concrete oefeningen

De reflectie-oefeningen voor beginners zijn ook echt geschikt voor beginners, zowel wat betreft het soort vraagstelling als het soort oefening. Voor wie nog niet zo bekend is met het reflecteren op de eigen leerervaring zijn er verschillende soorten concrete oefeningen. Denk hierbij aan bijvoorbeeld het schrijven van een actieplan, speedsparren (laten we het een reflecterende speeddate noemen), wandelend reflecteren met iemand anders in de frisse buitenlucht (heel geschikt in tijden van lockdown!), mindmapping en een levensloopreflectie met behulp van een soort lijngrafiek.

Ook voor gevorderden

De reflectievragen voor gevorderden, borduren verder op de reflectie voor beginners. Ze zijn qua inhoud en type oefeningen net een slag lastiger en diepgaander. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om te kijken naar waarneembaar gedrag en handelen bij jezelf of anderen, welke overtuigingen daaraan ten grondslag liggen en het onderzoeken van die overtuigingen en manieren om met dingen om te gaan.

Een mooie werkvorm die mij persoonlijk aanspreekt is Socratische reflectie. Socrates nam niks aan als vanzelfsprekend en het doel van het Socratisch gesprek is dan ook om alles te bevragen en te expliciteren. Socrates heeft zijn eigen kritische vragende houding met de dood moeten bekopen en zal ook niet bij elke professional populair zijn, juist omdat er zo wordt doorgevraagd en doorgezaagd. Voor wie niet geïrriteerd raakt bij zoveel verdiepende en verduidelijkende vragen, kan het juist heel leerzaam zijn.

Structurele aandacht

Bij het reflecteren op de eigen leerervaringen gaat het over wat er blijft hangen van een leerervaring en in hoeverre je dat meeneemt in de rest van je professionele (en persoonlijke!) leven. Het is dan ook goed om structureel aandacht te besteden aan reflectie en daar ruimte voor te maken binnen de organisatie. Dat kan door supervisie en intervisie, moreel beraad, maar ook door het bijhouden van een logboek voor jezelf of eens in de zoveel tijd eens een uur te gaan wandelen met een vertrouwde collega of vriendin.

Emotioneel veilige setting

Alles goed en wel bekeken hoeft reflecteren niet zo moeilijk te zijn. Als je het lastig vindt, kan je je laten begeleiden. Of je kan zelf de waaier Reflectie werkvormen erbij pakken om ideeën en instructies op te doen. Het belangrijkste is vooral om er binnen een emotioneel veilige setting mee aan de slag te gaan. Reflectie werkvormen van Huizing en Hendriksen kan daar zeker een waardevol hulpmiddel bij zijn. Ik wens je veel inzicht en wijsheid toe!