Goede leiders in onzekere tijden - ‘Stoker en Garretsen komen met concrete adviezen’

Na het succes van Goede leiders zweven niet hebben Janka Stoker en Harry Garretsen, beide werkzaam bij de Rijksuniversiteit Groningen, nu het boek Goede leiders in onzekere tijden geschreven. De corona-periode is een onzekere periode geweest, waardoor goed te onderzoeken was welk leiderschap nodig was en of onze leiders dat vertoonden. Oftewel, een uitstekende periode om te kijken hoe om wordt gegaan met situationeel leiderschap. Want, zoals de schrijvers het stellen, een goede leider hoeft zichzelf niet steeds opnieuw uit te vinden, maar is zich vooral bewust van de omgeving en de betekenis daarvan voor zijn of haar gedrag.

Drie delen

Het boek bestaat uit drie delen:

- Leiderschap in tijden van crisis

- Onzekere tijden ander leiderschap en nieuwe leiders?

- Echt veranderen is moeilijk, zeker als het om eigen gedrag gaat

In het eerste deel kijken Stoker en Garretsen terug op de afgelopen periode, in het tweede meer naar voren en in het derde deel beschrijven ze de moeilijkheidsgraad van benodigde verandering van leiders.

Crisisreflex

In de introductie wordt al gelijk dé term van het boek geïntroduceerd: crisisreflex. Leiders hebben de neiging om in tijden van een crisis te reageren met directief gedrag. Dit is niet altijd het gewenste gedrag, want dit leidt tot een afname van flexibiliteit en risicobereidheid in organisaties. Het thuiswerken maakte ook de crisisreflex onmogelijk, medewerkers waren buiten het zicht, waardoor zij niet directief aan te sturen waren. Het was daarentegen zaak om te delegeren en medewerkers verantwoordelijkheid te geven.

We hebben juist behoefte aan leiders met een verbindend verhaal, al dan niet in de vorm van een visie (een woord dat Rutte niet wil gebruiken, en dat duidt volgens mij op een groot probleem). We moeten een antwoord hebben op de vraag hoe we de samenleving draaiend kunnen houden met al deze gebeurtenissen, dat vergt langetermijnvisie. Voor het opvangen en verwerken van schokken is veerkracht cruciaal geworden.

Perspectieven

In deel II wordt eerst ingegaan op het belang van leiders. Uit onderzoek blijkt dat succes van leiders met name door de omstandigheden worden bepaald. Zo is een lijst in het boek opgenomen met de Top 20 van grootste bedrijven in 1990, 2000, 2010 en 2020. Elke tien jaar verdwijnt de helft van de bedrijven uit deze lijst. In zowel bedrijven (aandeelhouderswaarde gaat voorop), als in de politiek zien we veel leiders met een kortetermijnperspectief. Een bekende uitzondering is Polman van Unilever, maar ook die heeft uiteindelijk moeten zwichten voor de aandeelhouders. De auteurs trekken een pijnlijke conclusie: ‘juist in onzekere tijden met complexe vraagstukken zijn leiders met een langetermijnperspectief hard nodig, maar uitgerekend leiders die kortetermijngewin beloven, spinnen garen bij deze tijden’. Denk hierbij aan leiders als Baudet en Trump.

Vrouwenquotum

Helpt een vrouwenquotum of überhaupt meer vrouwelijk leiderschap om deze trend te doorbreken? Stoker en Garretsen stellen dat meer vrouwelijk leiderschap daarbij zeker helpt. Uit onderzoek blijkt dat het quotum zowel leidt tot meer competente vrouwelijke leiders als een toename van het aantal competente mannen. Nu is het vaak zo dat (middelmatige) leiders  klonen van zichzelf als potentiële opvolgers aantrekken. Als de baantjes niet meer in het netwerk verdeeld worden, komen – naast competente vrouwen - ook meer competente mannen naar boven drijven.

Restauratiedenken

De kabinetten van Rutte blinken nou niet bepaald uit in goed leiderschap. Pragmatisme kan goed werken, maar juist in deze tijd is meer nodig. Men moet kunnen uitleggen waarom het landsbelang boven het eigen belang van burgers (maar ook van politici zelf) gaat. Daarbij moet zeker niet te snel worden teruggegrepen op vroeger (restauratiedenken), zoals veel populistische leiders doen, dat is nooit de oplossing in een veranderende wereld. Maar om mensen mee te krijgen in je visie zul je charismatisch leiderschap moeten vertonen.

Veranderen van leiderschapsstijl

In deel II gaat het om het veranderen van leiderschapsstijl. Daarbij moeten we af van het volgen van trends en het wijzigen van structuren als iets niet goed werkt. Dat is te makkelijk, er moet juist onderzocht worden wat de best passende oplossing is, gezien de situatie. Maar dat betekent vaak dat je moet evalueren, en juist daar zijn leiders niet goed in. Ik denk dat dit ook komt doordat je dan open moet staan voor kritiek.

Dit geldt zeker voor leiders die er al langer zitten, die presteren bepaald niet beter. Uit onderzoek blijkt dat leiders willen vasthouden aan de status quo, noodzakelijke veranderingen willen zij niet doorvoeren. Een echt goede leider zorgt voor voldoende interne tegenmacht en verzamelt geen ja-knikkers om zich heen. Mark Rutte zit inmiddels al behoorlijk lang in het zadel als premier van Nederland, hij zou nu het voortouw moeten nemen in de benodigde veranderingen. Terwijl hij zelf medeverantwoordelijk is voor de ontstane problematiek.

Vijf adviezen

In het laatste hoofdstuk wordt 9 conclusie getrokken en 5 adviezen gegeven. Het boek sluit af met het zesde en belangrijkste advies voor leiders: ‘wees bescheiden en word een betere leider door leiderschap juist nu serieus te nemen, en jezelf wat minder’. Wat zou het leven dan mooi worden, als leiders over hun eigen schaduw heen kunnen stappen en gaan doen wat goed is voor de samenleving in plaats van organisatie-, partij- of eigenbelang!

Goede leiders in onzekere tijden is een mooie reflectie op leiderschap in de afgelopen periode. Daarnaast voelt het als een aanklacht tegen het leiderschap van onze premier Mark Rutte, de auteurs vragen zich af of hij zijn leiderschapsstijl kan aanpassen aan de behoeften van deze tijd. Het boek is spot on, legt de problemen goed bloot en Stoker en Garretsen komen bovendien met concrete adviezen. Ik beveel dit boek van harte aan bij de leiders van onze tijd om ons uit de crises te leiden!