Pier Prins en Arnold van Emmerik schreven De ideale wereld van B.F. Skinner om de vele misverstanden over de meestgeciteerde psycholoog van de 20e eeuw uit de weg te ruimen en daarnaast het belang van zijn werk voor de huidige actualiteit onder de aandacht te brengen.
In het boek lezen we dat Skinner zonder meer de meest geprezen en de meest verguisde psycholoog van de 20e eeuw is. Hij is de grondlegger van het radicaal behaviorisme, waarin gesteld wordt dat denken en voelen ‘gedrag’ is. Het gedrag staat voor Skinner centraal en niet zoiets als ‘bewustzijn, hoewel hij het bestaan daarvan niet ontkende.
Radicaal standpunt
Wie een radicaal standpunt inneemt, kan kritiek verwachten. En die kreeg hij. Veel, ongezouten en heel persoonlijk. Het liet hem niet onberoerd. De vraag waar die scherpe kritiek op Skinner vandaan kwam is interessant. Met name zijn opvatting dat we ons gedrag niet in vrijheid bepalen, zette veel kwaad bloed. Vele decennia later zou de neurologie met een vergelijkbaar statement komen: de mens heeft geen vrije wil. Skinner stelde dat ons gedrag wordt bepaald door omgevingsfactoren en niet door allerlei innerlijke constructen, zoals motivatie of doorzettingsvermogen. Hij had dan ook niet veel op met de cognitieve psychologie.
Actueel
Het is de verdienste van de auteurs dat zij het belang van het werk van Skinner hebben ingezien en in hun boek zowel aandacht besteden aan de persoon Skinner als aan zijn opvattingen. En die opvattingen... blijken nog zeer actueel. De auteurs stellen zelfs de hypothetische vraag hoe Skinner de Corona-pandemie zou hebben aangepakt. Het antwoord: In ieder geval niet door een beroep te doen op de eigen verantwoordelijkheid, zijn aanpak zou zich richten op positieve omgevingscontrole.
Rokers
Prins en Van Emmerik stellen dat Skinners inzichten een bijdrage kunnen leveren aan de actuele discussies over het onderwijs, de gezondheidszorg en de toekomst van onze planeet. Ze leggen het accent op ‘kunnen’, want het is er nooit echt van gekomen, hoewel zijn inzichten op het gebied van ‘geprogrammeerde instructie’ zeer goede resultaten opleverden in het onderwijs. Ook is zijn invloed heel groot geweest in de strijd tegen het roken. De omgeving veranderen door asbakken te verwijderen is kansrijker dan een roker op te zadelen met statistieken over longkanker. De invloed van het werk van Skinner is kortom heel groot, maar kan van grote waarde zijn voor nog veel meer vraagstukken waarbij gedragsverandering gevraagd wordt. Denk alleen maar aan kiloknallers en goedkope vliegtickets.
Nudge
Naast de vraag waar de scherpe kritiek op Skinner vandaan kwam, was ik geïnteresseerd in de vraag waarom zijn opvattingen niet een veel grotere bekendheid genieten. Skinner gaf zelf als reden dat mensen geen Nanny State willen en alles zelf willen bepalen. We willen de controle niet opgeven, ook niet als dat ons voordeel zou kunnen brengen. Maar we weten allemaal dat mensen moeite hebben met veranderen en dat ze daarbij hulp nodig hebben. Wat nu als dat zou lukken door de omgeving aan te passen en iets in te leveren aan vrijheid en controle? De bekende nudge-theorie Van Thaler en Sunstein vindt hier zijn oorsprong.
Een boek waarvan ik heb genoten. Zoveel onbegrip en aannames over een man wiens ideeën nog steeds de moeite waard zijn, is zeer opmerkelijk. Ik hoop dat het gedachtengoed van Skinner verder verspreid zal worden. Het lijkt een krachtig alternatief te bieden voor uitstellen, onderzoek doen en acties opstellen die vervolgens niet tot daden leiden.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
