Een tirade van een taxichauffeur over Femke Halsema zette Daan Heerma van Voss aan het denken over de vraag waar die haat toch vandaan komt. In zijn essay Het geval Hekse Falsema onderzoekt hij het thema in de breedte: waarom Nederland zijn vrouwelijke politici haat.
Heerma van Voss deed grondig onderzoek om dit onderwerp te doorgronden. De uitgebreide literatuurlijst gaat van de Griekse en Romeinse oudheid tot De zijkant van de macht van Julia Wouters. Ook heeft hij vele gesprekken en mailwisselingen gevoerd, onder andere met Sigrid Kaag en universitair hoofddocent Liza Mügge, die veel onderzoek doet naar de positie van vrouwen in de politiek. Zijn analyse begint echter bij taxichauffeur François.
Het cijferslot
Uit de gesprekken met hem (of het aanhoren van zijn monologen, zo te lezen) doemde de metafoor van het cijferslot op. Met als slotjes: vindt men een vrouw elitair, vindt men haar moralistisch en vindt men haar niet te uitgesproken. Oftewel: is ze een geoefend koorddanser om het evenwicht te bepalen tussen ‘is ze vriendelijk’ en ‘is ze vaardig’, zoals Jolanda Holwerda en ikzelf beschrijven in ons boek Authentiek leiderschap voor vrouwen. Om het plat te zeggen: je bent als uitgesproken vrouw al snel bitch of bimbo. Het vierde slotje is de versneller: heeft een vrouw wat genoemd wordt een kwetsbare identiteit (lees: van kleur, hoofddoek, trans, Palestijnse echtgenoot) en omarmt ze die? Speelt ze niet mee als ‘one of the guys’?
Bingo
Opent een vrouw daarin twee of meer slotjes, dan is het bingo. Dan is het kennelijk oké dat men (vooral mannen, maar ook vrouwen die in dit patriarchale systeem meespelen) je een heks of een hoer noemt. Twee kwalificaties die eeuwenoude wortels hebben in angst van mannen voor bedreigende vrouwen. Heerma van Voss graaft diep: hoe komt het bijvoorbeeld dat alle scheppende godinnen uit oeroude mythes van een mannelijke god werden voorzien? Waarom moest Zeus zo nodig zelf kinderen ‘baren’?
Fakkel voor de deur
Voor wie nu denkt: ‘Ja maar, mannen in de politiek krijgen ook veel haat over zich heen’: kijk vooral de avond in De Balie online terug. Daar wil een ooit prominent oud-politicus de kans grijpen om eens lekker te gaan mansplainen dat Halsema de haat toch echt aan haarzelf te danken heeft. Hij had het boek duidelijk nog niet gelezen. Ja, mannen krijgen ook haat over zich heen, maar worden niet geseksualiseerd als heks of hoer buitenspel gezet. Laat staan dat er iemand met een fakkel (heksen, brandstapels, weet u wel) voor je deur staat, zoals bij Kaag.
Vogels in de kooi
Overigens bleek tijdens de debatavond met Heerma van Voss in De Balie dat Halsema niet blij is met de titel van het boek. ‘Dank voor het verspreiden, maar niet heus.’ De auteur was daar zichtbaar weer niet blij mee, maar verdedigde zich met de stelling dat deze bijnaam nu eenmaal rondgaat. Ik had hem zelf nog nooit gehoord trouwens, maar ik heb al lang niet in een Amsterdamse taxi gezeten. Wel demonstreert Heerma van Voss hiermee wat hij zelf schrijft: hij is onderdeel van het vrouwonvriendelijke systeem. Zoals hij zelf schrijft: ‘De vogels die het systeem bekritiseren, bevinden zich nog altijd in de kooi.’
Het geval Hekse Falsema gaat, zoals Heerma van Voss schrijft, niet over de vrouwen maar juist over de mannen. Het geval François dus, zou ik zeggen. Het is een inzichtgevend essay voor iedereen die beter wil snappen wat beeldbepalende vrouwen overkomt, of dat nu in de politiek of daarbuiten is.
Over Liesbeth Tettero
Liesbeth Tettero is trainer en coach in het openbaar bestuur (www.publice.nl) en van ambitieuze vrouwen (www.feministerie.nl).
