Hoewel je een boek eigenlijk nooit op zijn omslag mag beoordelen, doe ik dat stiekem wel. En toen ik de werkmieren op Waarom werken we? zag, was ik direct verkocht. Want als er één dier is dat ons werkende bestaan haast perfect symboliseert, dan is het de werkmier wel. Toch? Mijn invulling bleek te voorbarig, want verstopt op de rug van het boek vond ik de pioniersmier: de eenling in de mierenhoop die zijn eigen pad bewandelt en waarvan het soms heel lang duurt voordat iemand hem volgt. Een rol die eenieder van ons graag zou vervullen, maar waarvan maar een enkeling het ongemak weet te dragen.
pioniersmier
Anna Lillioja is voor mij een pioniersmier die op zoek is gegaan naar andere pioniersmieren. Niet met de intentie om de rest van ons als werkmier af te schilderen, maar eerder om haar eigen ongemak te dragen door dit onder woorden te brengen. In haar debuut biedt ze veel ruimte aan de verhalen van anderen: een boswachter, een analyticus van dromen, een expert in robot-mensinteractie, een arbeidsbegeleider in de gevangenis, een communicatiewetenschapper, een arbeidspsycholoog en nog veel meer.
De originele titel die Lillioja voor ogen had, was: Wat ik over werk leerde van dieren, dromen en de dood. Die werd direct afgewezen door de uitgever. Maar ik denk dat deze titel meer recht had gedaan aan de zoektocht die Lillioja in haar boek beschrijft. Ze is open over haar eigen existentiële vragen, onzekerheden, overdenkingen én haar eigen geschiedenis. De verhalen die zij van anderen hoort, combineert ze verhalend met haar ervaringen als meisje dat opgroeit in de eindjaren van communistisch Estland. Het boek leest boven alles persoonlijk én prettig.
pelgrimstocht
Je zult in dit boek geen sluitend antwoord vinden op de vraag waarom we werken. Daar doet deze auteur ook geen poging toe, en wie dat accepteert, leest dit boek al snel in één ruk uit. Net als de pioniersmier zijn wij mensen nooit klaar met zoeken. Om deze pelgrimstocht zonder eindbestemming toch enigszins dragelijk te maken, kiezen sommigen van ons ervoor om zich tijdelijk op te sluiten in een klooster. Anderen laten hun dromen analyseren, maken een wandeling in de natuur (op blote voeten) of denken graag na over ons bestaan in de vorm van een dierenverhaal. Allemaal pogingen om dichter tot onszelf te komen, maar geen enkele ervaring biedt garantie op succes.
afstand tot onszelf
Omdat we de dood niet kunnen vermijden, kunnen we op zijn minst proberen om de tijd die ons rest zo waardevol mogelijk in te vullen. Werk dat dull, dangerous of dirty is, is de hoofdzonde van onze tijd. Wie denkt dat onze techniek verlossing biedt, komt (wederom) bedrogen uit. Hoewel robotica en kunstmatige intelligentie ons in staat stellen om meer te produceren in minder tijd, krijgt niemand van ons betaald verlof om dat succes te vieren. Sterker nog: door steeds vaker in te zetten op het automatiseren van menselijke taken, creëren wij een afstand tot ons werk die de titel van dit boek steeds meer rechtvaardigt. Uiteindelijk creëren we daarmee ook een afstand tot onszelf.
Wie denkt dat het wel zal meevallen, vindt in hoofdstuk 6 (Wat ik over werk leerde in de bajes) een voorschot. Zo bestaat een taakstraf anno 2025 voornamelijk uit zorg- en schoonmaaktaken: hulp in de keuken van het bejaardentehuis, plantsoenendienst, vuil prikken op straat of graffiti verwijderen. Wie graag als nieuwslezer, influencer, manager, advocaat of schrijver aan de slag wil, komt bedrogen uit. Dit zijn de leuke banen van deze tijd.
Afstand nemen van herhaling en gemak is niet voor iedereen, noch hoeft dat zo te zijn. Maar voor wie de drang voelt om buiten gebaande paden te kijken, rest alleen het zetten van die eerste stap. Achteromkijken kan altijd nog.
Over Marc Jacobs
Marc Jacobs is datawetenschapper, machine learning engineer en statistisch consultant. Auteur van 'Van aardbeving tot zoönose: - over de inzet van modellen voor beleid' en 'De onttovering van AI: een pleidooi vor het gebruik van gezond verstand.