Systeemdenken is een beproefde methode om complexiteit in organisaties in kaart te brengen en de oorzaken te achterhalen van hardnekkige problemen, stellen Schaveling en Bryan in de inleiding op Systeemdenken voor managers. Door met andere betrokkenen verschillende visies te bespreken op die dynamiek en op de samenhang in het systeem, kunnen we gezamenlijk tot heldere voorstellen komen voor actie.
Iedere organisatie wil overleven. Dat lukt alleen als het systeem waarde toevoegt aan zijn omgeving. Schaveling en Bryan stellen hun ‘waardecreatiemodel’ voor als hulpmiddel om te bepalen wat de verstandigste manier is om de per definitie beperkte middelen in te zetten. De kern van het model wordt gevormd door de ‘onderscheidende competenties’ die maken dat klanten de producten of diensten van die organisatie verkiezen boven die van andere aanbieders.
Waardecreatie begint in het model van Schaveling en Bryan met het onderkennen van een maatschappelijke behoefte en het bedenken van een manier waarop die behoefte kan worden vervuld. Daar zijn specifieke capaciteiten voor nodig. Hoe specifieker, hoe groter het concurrentievoordeel en hoe kleiner de kans dat anderen op korte termijn hetzelfde kunnen bieden.
Alles wat niet up to date wordt gehouden, veroudert natuurlijk en wordt op den duur onbruikbaar. Zo ook een eenmaal ontwikkeld businessmodel. Insiders die de macht hebben het tij te keren zo lang het nog kan, doen dat vaak toch niet.
In Systeemdenken voor managers geven Schaveling en Bryan het voorbeeld van Imtech, dat van de ene snelle oplossing naar de andere hobbelde totdat er geen redden meer aan was. De verklaring voor zulk irrationeel gedrag zoeken zij in stereotiepe patronen van waaruit we reageren op verandering, op bedreigingen en op kansen. Die patronen zouden diep in onze geest verankerd zijn en zelfs een evolutionaire basis hebben.
Om die funeste patronen te doorbreken en ruimte te creëren voor gezamenlijk onderzoek naar de werkelijke oorzaken waardoor organisaties in de problemen komen, formuleren Schaveling en Bryan een set van ‘gouden regels’. Een voor elk van de negen patronen die zij onderscheiden.
De waarde van Systeemdenken voor managers zit hem erin dat het ons bewust maakt van onze neiging tot overhaaste conclusies en snelle oplossingen, en in de praktische tips die het geeft om daar weerstand aan te bieden. De speculaties die het boek ook bevat over hoe onze verre voorouders op de Afrikaanse savanne met veranderingen in hun omgeving omgingen en hoe dat tot op de dag van vandaag doorwerkt in ons brein, doen daarbij eigenlijk weinig ter zake.
Systeemdenken voor managers is gebaseerd op het vorige boek van Schaveling en Bryan. Dat heette Systeemdenken zonder meer en dateert uit 2006. Vorig jaar kwam er nog een herziene druk van uit. De theorie is dezelfde, de insteek van het nieuwe boek wat praktischer.
Over Pierre Spaninks
Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) was tot zijn pensionering in 2021 zelfstandig professional in journalistiek en communicatie. Hij kreeg landelijk bekendheid als ZZP-expert. Voordien had hij gewerkt in het hoger onderwijs en de consultancy. Hij studeerde Tekstwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en volgde op Harvard het Senior Manager in Government Program. Tegenwoordig legt hij zich toe op de Egyptologie.
