Zou ik een moord kunnen begaan? Iedereen heeft zich dat wel eens afgevraagd. Maar het blijft vaak bij een fantasie, een theoretische vraag, een moreel dilemma. Totdat je oog-in-oog staat met twee moordenaars. Hun verhalen hoort. Begrip krijgt. Respect krijgt.
Het verhaal over twee van de vier moordenaars van Amy Biehl is voor mij het meest aangrijpende onderdeel van het boek Opsoek naar Ubuntu, van Annette Nobuntu Mul. Amy Biehl is een blanke Amerikaanse studente die in 1993, 2 jaar na afschaffing van de apartheid, in Zuid-Afrika woont en zich daar inzet voor de multiculturele democratie. In augustus geeft ze twee zwarte jongens een lift naar hun township. Toevallig vindt daar net een bloedige confrontatie tussen een woedende zwarte menigte en de blanke politie plaats. Vier zwarte tieners sleuren haar uit de auto, ondanks het geschreeuw van de twee zwarte lifters dat zij aan hun kant staat. De vier slaan haar de hersens in. Het boek gaat uitgebreid in op de omstandigheden tijdens de apartheid, de haat tussen blank en zwart, waardoor deze moord (bijna) begrijpelijk wordt. Maar nog veel sterker is wat er ná de moord gebeurt: de ouders van Amy vergeven twee van de moordenaars, betalen hun schoolopleiding en geven ze een baan bij de Amy Biehl Foundation, die 2300 straatkinderen opvangt en opleidt. Zo proberen ouders en moordenaars de vicieuze cirkel van uitzichtloosheid, geweld en wraak te doorbreken. Vergeving, verzoening, samenwerken is een van de pijlers van Ubuntu, een moeilijk te vertalen begrip (letterlijk: het hoogste wezen worden) wat gaat over ‘mede-menselijkheid’ en ontstaan is bij de Banta-sprekende stammen van Afrika.
Het boek is geschreven als een reis door Zuid-Afrika, waarbij de auteur diverse blanke en zwarte Zuid-Afrikaners interviewt, waaronder de bovenstaande twee moordenaars, de dochter van Desmond Tutu en de bewaker van Nelson Mandela op Robbeneiland. Ook ‘gewone’ mensen komen aan bod: de gastvrouw van een Bed&Breakfast en een kunstenaar, beiden wonend in een township, vertellen over hun leven. Het fenomeen Ubuntu wordt in de verschillende hoofdstukken met verschillende invalshoeken behandeld. Zo komen spiritualiteit, verzoening & vergeving, onderwijs, leiderschap, ondernemerschap, diversiteit en duurzaamheid aan de orde.
Het boek is erg mooi vormgegeven met quotes van de geïnterviewden, foto’s en liedteksten van Stef Bos. De schrijfstijl is aantrekkelijk, enerzijds door de vorm waarin de geïnterviewden letterlijk aan het woord zijn, anderzijds doordat Annette er zoveel van zichzelf in verwerkt: hoe zij zich voelt, haar ervaringen, inclusief een scheiding en een nare gebeurtenis met haar dochter, haar pijn. Een beetje irritant is de herhaling van een aantal gebeurtenissen of levensverhaal van de hoofdpersonen, nuttig als je het boek in stukjes een beetjes leest maar niet als je het in één ruk uitleest. Minder vond ik ook de wat spirituele stukjes als de auteur openbaringen krijgt. Daar ben ik net wat te rationeel voor.
Een interessant hoofdstuk gaat over Christo Brand, tussen 1978 en 1987 de bewaker van Nelson Mandela op Robbeneiland. Hij vertelt dat toen hij als 18-jarige begon aan die baan, hij geïndoctrineerd was met de visie van de apartheid: de zwarte gevangenen waren niet meer dan dieren. Pas op het eiland hoort hij de verhalen van de andere kant: blanke politie die traangasbommen naar basisschool-kinderen gooide, zwarte scholen die in brand werden gestoken. Hij komt klem te zitten tussen twee werelden en probeert zo menselijk mogelijk te zijn naar de gevangenen. Hij raakt ook bevriend met Mandela en helpt hem met het illegale onderwijs in de gevangenis. Mandela stelde dat je altijd kunt leren, via een ander. Christo leert Mandela Afrikaans spreken en schrijven.
In het mooie nawoord, van Prof. Dr. Jo Caris, wordt de relatie gelegd tussen Ubuntu en het realiseren van een duurzame samenleving in ecologische, economische en sociaal-politieke zin. Door onze focus op economische groei (met een verwijzing naar het gedachtengoed van econome Kate Raworth) is er competitie tussen mensen. Het gaat niet meer om wat je bezit, maar om wat je bezit in vergelijking met anderen. Het nu voor jezelf is belangrijker dan het later voor anderen, dus putten we de aarde uit. Dit alles in tegenstelling tot Ubuntu, waarin we er voor elkaar zijn en de omgeving er is voor iedereen. Deze relatie maakt het boek ook zo relevant: hoe kunnen we een beetje Ubuntu toevoegen aan onze westerse levensstijl?
Elly Stroo Cloeck is specialist op het gebied van GRC en Internal Audit. Daarnaast schrijft ze samenvattingen en recensies van managementboeken. Ze ontving dit boek van BigBusinessPublishers om te recenseren.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
