Moneyland - 'Een intrigerend boek'

In Moneyland schrijft onderzoeksjournalist Oliver Bullough (o.a. The Guardian en The New York Times) over rijkdom en macht in de eenentwintigste eeuw. Over hoe superrijken, criminelen en multinationals keer op keer erin slagen om hun geld uit de handen van de belastingdienst te houden. Dat lukt simpelweg omdat veel wetgeving aan grenzen is gebonden, maar het financiële verkeer zich vrijelijk over de wereld kan bewegen. Maar ook omdat er heel veel mensen, bedrijven en instanties zijn die met een ‘greed is good'-mentaliteit, voortdurend de mazen in de wet opzoeken, crimineel geld helpen witwassen (denk aan enorme boete die ING kreeg op dit gebied) en met belastingvoordelen en steekpenningen grote bedrijven binnen halen.

Zo kun je je geld op het Kanaaleiland Jersey verstoppen in een ondoorzichtige trust en ontwikkelde Nevis, een Caraïbisch vulkaaneilandje, zich tot een onweerstaanbaar belastingparadijs met meer ingeschreven brievenbusfirma's dan inwoners. Dit is volgens de auteur een deel van de verklaring voor de toenemende ongelijkheid tussen de kleine groep rijken en de grote groep gewone burgers. Rijke mensen hebben toegang tot allerlei offshore-trucs waar anderen geen gebruik van kunnen maken. Resultaat? In de tien jaar na 2000 is het bezit van de rijkste 1 procent van de wereldbevolking gestegen van een derde naar de helft van het totale bezit. De stijging wordt aangejaagd door landen als Rusland. De rijkste 10 procent van de Russen bezit 87 procent van het totaal, een hoger percentage dan in welk ander land dan ook. Volgens de auteur allemaal mogelijk gemaakt door westerse geldgoochelaars: juristen, accountants, adviseurs, bankiers en ambtenaren.

Bullough noemt zijn boek Moneyland ‘een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals'. Een kloek boek van 400 pagina's waarin de auteur in 19 hoofdstukken tekst en uitleg geeft over de enorme trukendoos die boeven en heren van stand maar al te graag toepassen. Dat varieert van het gebruik van (dubbele) Maltese paspoorten, Engelse smaadwetten, Amerikaanse privacy, Panamese brievenbusfirma's, trusts op Jersey, stichtingen in Liechtenstein en wat al niet meer. Het gaat soms erg ver, zo lezen we in het boek, wanneer een jurist in de Oekraïne tegen de auteur zegt: ‘Je hebt niet de keus tussen smeergeld aannemen of eerlijk blijven; nee, het is smeergeld aannemen of je kinderen worden vermoord. Natuurlijk pak je het smeergeld aan.'

De situatie in Oekraïne, het meest corrupte land van Europa, komt in het boek uitgebreid aan bod. Oud-president Janoekovitsj plunderde op vakkundige wijze lands schatkist en wist met behulp van andere landen en Britse brievenbusfirma's veel van zijn bezittingen te verdoezelen. Of, zoals een van de geciteerde personen in het boek zegt: de wereld lijkt steeds meer op een ‘kleptocratie', een samenleving van corrupte figuren, voor corrupte figuren en door corrupte figuren. Maar, zo constateert de auteur in het boek: een reden waarom wij niet adequaat de strijd kunnen aangaan met de mechanieken is dat westerlingen vaak niet beseffen hoe uitzonderlijk het is, of hoe uniek in historisch perspectief, dat ze in een eerlijke en welvarende democratie wonen.

Moneyland is een intrigerend boek. Het beschrijft een duistere wereld die steeds groter lijkt te worden, maar waarvan we het bestaan natuurlijk al wel wisten. Misschien is dat de reden dat het boek mij niet echt ‘gepakt' heeft. Het verhaal van brievenbusfirma's, slimme juristen, belastingparadijzen, toeschietelijke bankiers en plunderende politici is niet nieuw. Je raakt hoogstens verbaasd over de schaal waarop dit plunderen van de maatschappij plaatsvindt en maar doorgaat. Het boek sluit af met hoofdstuk 19 over ‘Opstaan tegen Moneyland'. Want zo schrijft de auteur: ‘Het hardnekkige idee blijft bestaan dat dit allemaal niet erg is.' Dat is het wel want ‘Moneyland is een land dat traditionele natiestaten ondergraaft: het is overal en nergens, ergens in de ‘cloud'.