Moneyland - 'Een feestje om te lezen'

We sluiten de grenzen niet voor dat gestolen geld. Als we nu eens zouden zorgen dat de elites uit Rusland, Nigeria of Midden-Amerika het gestolen geld niet meer offshore kunnen stallen, houden ze misschien op met stelen.

Maar hoe doen we dat? Een goed begrip van de offshore-industrie is de eerste stap, en het geweldige boek Moneyland van Oliver Bullough uit 2018 (Nederlandse vertaling uit 2019) is een amusante en schokkende introductie van de kwalijke zaken waar vrijwel elk ‘ontwikkeld' land aan meedoet.

Nederland valt de eer te beurt om als eerste land in de Inleiding genoemd te worden: ING ‘is te weinig kritisch' op de geldstromen uit het corruptieschandaal van Vimpelcom (in Oezbekistan) en de zwendel van de Monterrey Group (in Venezuela). Volgens de auteur stroomt offshore geld naar alle plaatsen ‘waar professionals zijn die meer houden van de te verdienen fees dan van het controleren van de herkomst'. Maar het betreft niet alleen ING. ‘Nederland is een van de grootste doorgeefluiken voor geld dat Rusland uitstroomt'. Daarnaast zijn er o.a. Cyprus, Luxemburg, Zwitserland, het VK en de aan het VK verbonden belastingparadijzen. Interessant is dat de subtitel van het Engelse origineel: ‘Why Thieves And Crooks Now Rule The World And How To Take It Back', in het Nederlands is vertaald met: ‘Een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals'. Dat klinkt een stuk minder erg.......

Natuurlijk is niet al het offshore-geld ‘fout'. Er is ook ‘bang' geld (van bijvoorbeeld de Joden net voor WO2) en ‘stout' geld (van de belastingontwijkende Belgische tandarts). Maar dit boek gaat over fout geld, niet over belastingontwijking door bedrijven als Amazon en Uber. Waarom kunnen we dat foute geld niet aanpakken en afpakken? Omdat er heel slim gebruik gemaakt wordt van mazen in de wet in verschillende jurisdicties, die zo een ‘tunnel naar Moneyland' vormen.

Het boek pakt in elk van de 19 hoofstukken een specifiek kenmerk van Moneyland bij de kladden, onderverdeeld in hoe het geld gestolen wordt, verstopt wordt en uitgegeven wordt. Elk hoofdstuk leest als een thriller van Lee Child, maar dan zonder Reacher die zorgt dat het allemaal goed afloopt. De schrijver heeft bepaald een gave om specifieke situaties heel levendig te beschrijven en gebruikt nergens jargon.

Hoofdstuk 7 ‘Kanker' is het toppunt van triestheid: het beschrijft hoeveel omkoopgeld de Oekraïense bevolking kwijt is om zich tegen kanker te laten behandelen, omdat de zogenaamde gratis gezondheidszorg volledig leeggeplunderd wordt. De artsen verdienen vrijwel niets en moeten de patiënten vragen om geld voor hun medicijnen en onderhoud van hun apparatuur. Heb je geen geld, dan word je niet behandeld, zo simpel is het.

In hoofdstuk 14 ‘Zeg Ja tegen het geld', wordt zo goed een aflevering van ‘Say Yes to the Dress' beschreven, dat je de 9 (!) jurken van de Angolese Naulila voor je ziet, en het ge-oh en ge-ah van de Amerikaanse kijkers hoort. ‘En toen werd de aflevering uitgezonden in Angola.' Zo mooi wordt het verhaal opgebouwd dat je helemaal vergeet dat Angola straatarm is. Naulila blijkt de dochter van een minister te zijn. Deze zou minder dan EUR 6000 per maand verdienen, nog steeds een godsvermogen in Angola maar vast niet voldoende voor de tonnen kostende bruidsjurken. De producenten van Say Yes waren niet geïnteresseerd in de herkomst van het geld (privacy....) en Naulila was niet geïnteresseerd in hoe haar spilzucht zou overkomen bij haar landgenoten. Dit verhaal illustreert het uitgavenpatroon van de Moneylanders: dure kleding en tassen, absurd dure huizen in Londen en New York (100 miljoen is geen uitzondering). Een groot deel van de duurste huizen in Miami zijn eigendom van kleptocraten uit Venezuela, Argentinië, Brazilië en Colombia, landen die bekend staan om hun economische crises.

Ook de hoofdstukken over het kopen van staatsburgerschap en diplomatieke onschendbaarheid, om zo je vermogen veilig te stellen, zijn juweeltjes.

Natuurlijk zijn er ook mensen die proberen de ‘foute' geldstromen aan het licht te brengen en zelfs het foute geld terug te geven aan de rechtmatige eigenaren. De klokkenluiders worden vergiftigd met polonium 210, de journalisten monddood gemaakt met rechtszaken wegens laster en de teruggevers worden op allerlei andere manieren tegengewerkt. Internationale regelgeving en inspanningen komen wel op gang, maar zijn door Trump en Brexit weer in de ijskast gezet. Het boek eindigt dan ook niet bepaald met een vrolijke noot.

Dit is een heel actueel boek dat je de ogen opent voor de corruptie in veel landen en hoe de andere (‘niet-corrupte') landen daar gewillig aan meewerken. De bronnen van de auteur, onderzoeksjournalist, zijn goed gedocumenteerd of, als het eigen onderzoek betreft, nauwkeuring beschreven en daarom erg overtuigend. Het is voor iedereen een feestje om Moneyland te lezen, je hebt er zeker geen financiële achtergrond voor nodig.