De oude Grieken vroegen zich af of met behulp van louter een passer en liniaal en in een eindig aantal stappen een vierkant kon worden geconstrueerd met exact dezelfde oppervlakte als een gegeven cirkel. Het duurde tot de negentiende eeuw tot de Duits wiskundige van Lindemann onomstotelijk kon bewijzen dat het vraagstuk onoplosbaar was. Het duo Manickam en van Berkel is gepassioneerd door bijna onoplosbare maatschappelijke problemen die veel complexer zijn dan wij ons durven voorhouden. Net zoals van Lindemann, maken ze in het boek duidelijk dat we de maatschappelijke uitdagingen van vandaag niet oplossen met de eenvoudige conceptuele passer en liniaal.
Het boek is niet vrijblijvend. Het is een pleidooi om verder te kijken dan onze neus lang is: de wereld is complexer dan wat beleidsmakers, professionals en de goegemeente ervan maken. De eerste verdienste van het boek is dan ook dat ze de vele componenten die ze aanwenden in hun systeemdenken ook helder en eenduidig kunnen beschrijven. De auteurs zijn niet bang om daarbij te verwijzen naar een uiteenlopend en intelligent gekozen scala van onderzoek, casussen, beleidsdocumenten en zelfs occasioneel een fait divers. Je proeft hun beheersing van de materie. Het boek leest alsof beide auteurs mijn eigen boekenkast en het intuïtief gegroeide begrippenkader in mijn hoofd lateraal hebben doorgenomen en me fijntjes en precies wijzen op de onderlinge samenhang. Alleen daarvoor is het boek een aanwinst.
Maar het werkstuk is ook een pleidooi tot actie, en wel van binnenuit en in een slim partnerschap met wie er vandaag toe doet. En dat is meteen een tweede verdienste van het boek. Eens het wicked maatschappelijk probleem als een complex kantwerkje op het conceptueel kussen is gespeld (identiteit, sensitiviteit, responsiviteit en connectiviteit), reiken ze handvatten aan om het aan te pakken. En daarbij gaan ze omgekeerd te werk: ze vertrekken van systeeminnovatie, komen vervolgens tot beleidsinnovatie en eindigen bij (innovatie in) leidingnemen. Een verfrissende aanpak mede omdat ze scherpstellen op vandaag de dag zwaar onderschatte waarden als integriteit, ons collectief en gezamenlijk bewust worden van de complexiteit van maatschappelijke problemen, tot zelfs het gedrag en houding van leidingnemers.
Toch één klein punt van kritiek. Hoofdstukken vier en vijf van het boek waren mij net iets te kort. Waar in de eerste hoofdstukken (waar wordt ingezoomd op de Wicked World, de systeemanalyse en systeeminnovatie) een intelligente mix van theoretische modellen en casussen wordt gepresenteerd, mis ik (als lezer hongerig gemaakt door al het voorgaande) uitgewerkte voorbeelden uit de praktijk waarbij beleidsinnovatie en leiderschap het verschil maakten. Laat dit een warme oproep zijn voor een vervolg.
Samengevat, de kwadratuur van de maatschappelijke cirkel hebben Karel van Berkel en Anu Manickam niet opgelost, maar ze hebben in het boek Wicked World overtuigend aangetoond waarom systeemdenken en systeeminnovatie een zeer relevante bijdrage kunnen leveren aan het maatschappelijk debat. Het boek is een oproep aan elke beleidsmaker, professional maar bij uitbreiding ook elke maatschappelijke groep en burger, om de complexiteit te omarmen, om zelf na te (durven) denken en om vanuit de eigen plaats in de organisatie en samenleving aan de slag te gaan. De auteurs doen dit bovendien op een heldere en enthousiasmerende wijze. Plus est en vous.
Over Filip Meuris
Filip Meuris MA MSc heeft een achtergrond in technologie, geografische data-analyse en regionaal economische ontwikkeling. Hij adviseert al jaren lokale overheden en regionele economische netwerken rond organisatieontwikkeling, elektronische dienstverlening en endogene economische groei. Hij verbindt mensen binnen organisaties en inspireert organisaties tot samenwerken. Filip Meuris is co-founder van MyMachine die wereldwijd creativiteit in het onderwijs stimuleert.
