We zijn niet meer verbaasd over de rattigheid van onze collegae en bazen. We herkennen de voorbeelden van de auteur, komen ze misschien zelfs tegen in moderne management- of zelfhulpboeken. Maakt dat dit boek gedateerd? Nee zeker niet. Het is een feest der herkenning, mooi geschreven, soms confronterend, altijd vermakelijk.
Waarom zou je het over politieke spelletjes, kortweg rattigheid, willen hebben? vraagt de auteur ons. Sensatiezucht? Nee, in dit boek kom je geen beruchte namen of schandalen tegen. Een aanklacht dan? Nee, niemand van ons heeft schone handen, dus niemand kan de maat worden genomen. Om rattigheid te kunnen herkennen en je ertegen te verdedigen? Nee, volg maar een assertiviteitstraining. We gaan het hebben over rattigheid om een rat te kunnen worden, om de ‘braaftaal' van zingeving, daadkracht en missie weer terug te vertalen in waar het om gaat: zakkenvullerij, dominantie en gekonkel. Een veelbelovend begin, dit eerste hoofdstuk ‘Welkom in het riool'.
In het tweede hoofdstuk doen we eerst een selfassessment, over hoe manipulatief we al zijn. DISC voor ratten, zeg maar. Je krijgt 13 stellingen waar je Ja of Nee op kunt antwoorden, zoals ‘Ik houd me met genoegen met politieke spelletjes bezig', ‘Ik laat altijd het achterste van mijn tong zien', en ‘Doel heiligt de middelen'. Dat viel voor mij niet tegen. Misschien heb ik me na 40 jaar in het bedrijfsleven aardig aangepast aan de heersende moraal? Elk van de stellingen wordt daarna lekker cynisch toegelicht, waarbij je je af gaat vragen of je jezelf toch niet te braaf hebt gescoord. En natuurlijk scoor je gelijk die irritante baas van je....
Hoofdstuk 3 heet ‘De arena', het strijdperk in de organisatie. Wie heeft er macht? Welke belangen spelen er? De auteur stelt dat je, zodra je in een organisatie komt, het strijdperk betreedt. Kenmerken van een arena zijn onder andere: Tegengestelde belangen, Aanwezigheid van ratten en Veranderingen op komst. Dus ja, elk bedrijf is een arena, dus gord je zwaard maar om!
Door naar hoofdstuk 4 met ‘De 9 bronnen van macht‘. Zorgen dat je een monopolie (kennis of functie) hebt. Of de regels en procedures net even te goed naleven. Treitermacht. De macht van het lichaam (gebruik maken van je sekse of leeftijd, of het aantal medestanders). Panoptische onderwerping, dat klinkt intrigerend! Dit gaat over hoe goed je zicht hebt op je tegenstander. Netwerkmacht. En de macht om te betoveren, bijvoorbeeld met logo's, kleding, of évents'. Deze bronnen kun je vergroten bij jezelf, en verminderen bij je tegenstander.
‘De streken en zetten' van hoofdstuk 5 gaan over de manieren waarop ratten te werk gaan. Denk aan vernederen, ondermijnen, roddelen en lekken, lobbyen, bewijzen verzamelen en sporen vernietigen. Dit laatste wordt prachtig toegelicht met een voorbeeld: ‘Vergeet vooral geen filmrolletjes te vernietigen wanneer daarop voor jou heikele foto's staan. Stop ze in een badje met verkeerde chemicaliën. Ik geef toe: het is een defensieve techniek.' Ha ha ha!
Hoofdstuk 6 ‘Het grote spel' gaat over je tactiek, met beginspel, middenspel en eindspel. Weer een voorbeeld: Zorg dat jíj altijd de regie hebt. Vraagt je baas je een voorstel te maken voor iets? Niet doen! Geef aan dat je graag wil meewerken op basis van een voorstel van zíjn kant. Dat komt natuurlijk niet, dus stuur je hem een herinnering, en dat stuk bewaar je zorgvuldig, om later te kunnen aantonen hoe laks je baas is en hoe slecht hij met jou omgaat.
Het laatste hoofdstuk ‘Surfen naar de traditie' wijkt wat af van de voorgaande delen, het is filosofisch en gaat over wat de auteur ‘de wil tot macht' noemt. Hij quote Plato's ‘De Staat', waarin als besturingsmodel niet alleen de democratie, de tirannie en de oligarchie wordt behandeld, maar ook de timocratie wordt genoemd. Ik kende dat begrip niet, dus naar wikipedia: Hoe meer geld, hoe meer wettelijke rechten je hebt. Verder gaat dit hoofdstuk over retorica, waarvan ‘de basishouding was dat het er niet om ging de waarheid te spreken, maar de ander te bespelen'. ‘Wat we nu in communicatietrainingen leren', stelt de auteur. Dan komt Machiavelli‘s ‘De heerser' aan de orde, waarin het behouden van macht, als doel voorop staat en alle middelen heiligt. Het hoofdstuk besluit met Darwin, en de conclusie dat wij ratten zijn omdat we willen overleven. Zo simpel dus.
De epiloog is apart, over een oude vrouw die euthanasie ondergaat, en ik begrijp er niets van...Het is de essentie van het boek, stelt de auteur. Intrigerend! Nog een keer lezen dan maar?
Wat is dit boek heerlijk geschreven! Na een wat stroef begin, waar ik even in moest komen, volgen heel grappig en vaak sarcastisch geschreven hoofdstukken met prachtig taalgebruik. Ik heb regelmatig hardop gelachen, bijvoorbeeld over de funnificatie van werk in het hoofdstuk ‘De arena' over de verschillende belangen die men bij werk heeft. De Funners willen dat werk leuk is, snel en uitdagend, en gezellig. Die Funners zijn heel makkelijk (en leuk!) te manipuleren met mooie spiegeltjes en lekkere hapjes.
Voor de jonge garde, voor zover die nog een boek lezen, is dit boek heel nuttig om de rattigheid bij hun bazen te herkennen en zo snel mogelijk gelijk op te komen. Die bazen hebben tenslotte al een voorsprong van bijna 20 jaar in het worden van een rat.
Voor de ouderen onder ons stemt het tot nadenken. Wat heeft het ons gebracht? Waarom willen we die macht? Om te overleven? Omdat de ‘braafheid' het niet overleeft? Wacht, gaat de epiloog dáár over?
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
