Dat begint al met de ‘ontmoeting' van de beroemde Romeinse redenaar Marcus T. Cicero uit de eerste eeuw voor Christus en de even beroemde managementgoeroe Stephen R. Covey aan de strandboulevard in Scheveningen. Moeiteloos overbruggen ze beide twee millennia met hun gesprek over overtuigen, adviseren en beïnvloeden.
In deze meta-studie over het retorisch gehalte van populaire moderne managementboeken neemt Harm Klifman ons mee naar het verleden en het heden. Uit het verleden diept hij de retorische principes uit de Oudheid op en bekijkt door die bril hoe het is gesteld met het retorisch gehalte van de huidige managementboeken. Daarmee voegt Klifman iets toe aan de managementliteratuur dat er voorheen niet was, hoe voor de hand liggend misschien ook. Hij laat zien dat de vanzelfsprekendheid van populaire managementboeken helemaal niet zo vanzelfsprekend is en dat een analyse van taal en retoriek veel helderheid verschaft over het succes van de betreffende boeken. Met een milde ironie parafraseert Klifman populaire managementboeken die soms met duizenden over de toonbank gaan. De boodschap van managementgoeroes en - in hun slipstream - organisatie-adviseurs berust meer op meningen, ervaringen en belevingen dan op wetenschappelijke feiten, maar dat verhalende karakter blijkt ook precies het succes te bepalen van hun boeken. Managers en andere geïnteresseerden staan open voor wat René ten Bos noemt "het zoeken naar zingeving in een zinloos bestaan". Populaire managementboeken voorzien in een behoefte, geven vertrouwen, bieden pastorale (na)zorg en zijn dikwijls inspirerend. Ze geven antwoord op al dan niet gestelde vragen, maar vormen vrijwel nooit een recept dat klakkeloos opvolging kan krijgen. Daarvoor is de praktijk vaak te weerbarstig.
Harm Klifman laat dit alles zien: waarom en hoe de literatuur aanspreekt, maar ook welke overdreven verwachtingen door de auteurs gewekt worden. Kortom: hoe de retorica (vorm) sterker blijkt te zijn dan de werkelijkheid (inhoud). Wellicht niet bewust tonen de door Klifman geanalyseerde managementboeken dat het ‘vak' management weinig op heeft met wijsbegeerte, maar des te meer een ‘filosofie van de oppervlakte' blijkt te zijn: een schijnverdieping van ons denken dat prima past bij deze tijd van succesdwang, markt en vluchtigheid. Met de begrippen effectiviteit en vooral efficiëntie voorop. In termen van Klifman: meer pathos dan ethos. Wat ik in dit boek mis is aandacht voor de verborgen filosofie van de organisatieadviseur en het wereldbeeld van waaruit de populaire managementboeken geschreven worden. Wat zegt de managementtaal over deze tijd en zien we daarin verandering optreden. Maar, dat is wellicht voor één boek te veel gevraagd. Ik zie dan ook graag een vervolg verschijnen op dit boek met reflecties op deze tijd. Mijn intuïtie zegt dat Harm Klifman daartoe in staat is.
Cicero leest Covey gaat over de macht van taal en hoe met taal de werkelijkheid ge(de)construeerd wordt en kent qua genre in de managementliteratuur geen vergelijkbaar boek. In de verte is er een relatie met Mark van Twists Woorden wisselen en ook Hans de Bruijns boek over Framing en de macht van taal in de politiek' vertoont enig raakvlak. Maar verder is het boek uniek in zijn soort. Dat maakt het ingewikkeld te bepalen wie het meest gebaat is met het lezen van het boek. Anders geformuleerd: wat is de doelgroep? Omdat het boek diep (principes van redeneren en argumenteren), tegelijkertijd helder geschreven is en daardoor goed leesbaar, zou ik zeggen: niet alleen managementadviseurs/goeroes die bereid zijn zichzelf met een korreltje zout te nemen. Ook leidinggevenden, bestuursverantwoordelijken en adviseurs in de private en publieke sector die nu eens niet uit zijn op een snel managementadvies, maar meer willen weten over de mechanismen in ons taalgedrag, zijn gebaat bij het lezen van dit boek.
Wat hen wellicht over de streep kan trekken om Cicero leest Covey te lezen is het feit dat de hoofdstukken niet allemaal en ook nog eens in een vast patroon achter elkaar gelezen hoeven te worden. Waarmee uitdrukkelijk niet gezegd is dat het boek geen samenhang kent, want die is er wel degelijk.
Over Paul Misdorp
Paul Misdorp is Directeur van VinNDT (Veranderen in Nieuw Denken Toepassen) en kennispartner van Zeelenberg, adviseurs voor Mens en Organisatie en van House of Coherence.
