Zijn quotes en oneliners, o.a. over onze door media doordrenkte cultuur en toenemende eenzaamheid in onze samenleving, brachten mij geregeld op een denkspoor en een nieuwe invalshoek. Zijn laatste boek, Team Human, benadrukt onze typisch menselijke kwaliteiten die we meer dan eens nodig hebben in een gedigitaliseerde en gerobotiseerde toekomst.
Die geweldige digitale technologie is gekomen met grote beloften. Ons digitale sociale netwerk zou ons meer verbonden maken... En toch, eenzaamheid is groter dan ooit. Onze mogelijkheden voor een rijk en geïnspireerd leven zijn eindeloos.... In onze vrije tijd zitten we gebiologeerd naar onze schermen te kijken en scrollen gedachteloos langs oneindige tijdslijnen. Automatisering maakt dat we minder hoeven te werken... We hebben het drukker dan ooit, onder andere doordat we voortdurend moeten reageren op impulsboodschappen op sociale media. En zijn we nog wel zo vrij, wanneer al ons doen en laten in data wordt vastgelegd en doorverkocht aan bedrijven en overheden?
Vol tragiek betoogt Rushkoff dat technologie ons niet slimmer, maar dommer maakt. Technologie lijkt ons te vragen om als mensen zelf ook een robot-achtige houding aan te nemen. Onze typisch menselijke vaardigheden, zoals samenwerking, worden steeds minder aangesproken. We communiceren via apps of digitale diensten. Dankzij allerlei psychologische trucjes zijn we als zombies aan onze smartphone gekluisterd. We scannen de headlines, maar lezen niet de diepere analyse. We delen een grappige afbeelding of citaat, een zogenaamde ‘meme', maar verdiepen ons niet in het beeld of de visie achter het grappige plaatje.
Rushkoff beargumenteert dat op deze manier een cultuurverandering aan ons wordt opgedrongen. Elke klik van ons is bedoeld om ons tot betere, voorspelbaardere consumenten te maken. Alsof we zelf ook een machine zijn. Al met al maakt deze ontwikkeling ons individualistischer en weekt het onze sociale samenhang los. Hoewel Rushkoff bij tijd en wijle nostalgisch en melancholisch overkomt, voert het verlangen naar vroeger niet de boventoon. Hij waarschuwt eerder voor de krachten van instituties die ons uiteendrijven.
Rushkoff is niet anti-technologie. Maar, er zijn meerdere manieren om technologie te gebruiken. Het wereldbeeld van de technologiereuzen uit Silicon Valley (en in toenemende mate uit China) komt niet altijd overeen met onze belangen als mensen en als samenleving. Wij hebben de keuze om de toekomst vorm te geven. De kracht van solidariteit is dat het mensen aanspoort om zich in te zetten voor gedeelde belangen. Aandacht voor elkaar begint in je directe omgeving, de plek waar je woont en de mensen die je kent. Dat spoort mensen aan om in actie te komen en oplossingen te vinden voor allerhande vraagstukken.
In Rushkoffs visie staat verbinding centraal. Wanneer we meer betekenis geven aan onze relatie met anderen, met instituties en met onze natuur en ecosystemen, dan kunnen we bouwen aan betere, duurzamere en socialere oplossingen. Laten we sociale waarden niet vervangen door data en indicatoren, en idealen niet reduceren tot memes en grappige plaatjes. We hebben transparantie nodig en we moeten elkaar in de ogen kunnen kijken. Net als toekomstverkenners benadrukt Rushkoff dat de toekomst geen statisch eindstation is van een planningsproces. Maar dat we samen actief de toekomst vormgeven, door alles wat we nu doen en de keuzes die we nu maken. Door bewust om je heen te kijken en dingen te doen die de wereld een stukje mooier maken. Daar staan we niet alleen voor. Rushkoffs dramatische slotwoorden staan op de achterkant van het boek nog eens uitvergroot: Find the others.
De stijl van Team Human is anders dan anders. Het betoog is in honderd korte stukjes opgedeeld. Rushkoffs taalgebruik is beeldend en associatief. Het abstracte van Rushkoffs betoog maakt het soms wat moeilijker om je aandacht vast te houden. Tegelijkertijd zit in ieder van die honderd stukjes een analyse en boodschap die het overdenken waard is. Daarmee is Rushkoff absoluut een interessant denker om te volgen in de reflectie op de tijdgeest.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
