Interdisciplinair werken: De sleutel tot complexe vraagstukken

De grootste uitdagingen van onze tijd – van klimaatverandering tot digitalisering, van polarisatie tot rechtvaardigheidsvraagstukken – laten zich niet opsluiten in één vakgebied. Ze vragen om een benadering die grenzen overschrijdt en kennis uit verschillende disciplines samenbrengt. Interdisciplinair werken is geen modewoord, maar een noodzaak in een wereld waar problemen steeds complexer worden en traditionele oplossingen tekortschieten.

Toch zijn we daar als maatschappij nauwelijks op ingericht. Onze scholen leren vakken, universiteiten bestaan uit afzonderlijke disciplines, overheden kennen strikte afdelingen. We lijden aan wat je zou kunnen noemen 'vereenvoudigingsdrift': problemen worden in hapklare brokken verdeeld en stuk voor stuk aangepakt. Maar juist door deze scheiding missen we de verbanden die de sleutel tot oplossingen kunnen zijn.

Van vereenvoudiging naar verbinding

Complexe problemen vragen om wat Coyan Tromp beschrijft als systeemwijsheid: de gave om dieper te duiken, verbanden te zien en te erkennen dat simpele oorzaak-gevolg conclusies niet te trekken zijn. Door kleine veranderingen kunnen grote vernieuwingen plaatsvinden die een veelvoud van systemen beïnvloeden. Maar daarvoor moeten verschillende stakeholders hun kennis en perspectief durven delen.

Interdisciplinair werken vraagt dus niet alleen om inhoudelijke kennis uit verschillende vakgebieden, maar ook om een bepaalde houding: bescheidenheid over de grenzen van je eigen discipline, nieuwsgierigheid naar andere perspectieven, en de moed om samen te werken met mensen die de wereld fundamenteel anders bekijken dan jij.

De kracht van verschillende perspectieven

Wat maakt David Christian zo bijzonder in zijn benadering van geschiedenis? Hij combineert wetenschappelijke disciplines die traditioneel gescheiden opereren om één groot verhaal te vertellen: dat van het universum, de aarde, het leven en de mensheid. Het resultaat is verbluffend: nieuwe inzichten die alleen ontstaan kunnen wanneer je disciplinaire grenzen durft te negeren.

Dit principe geldt niet alleen voor academisch onderzoek. Ook in de praktijk van beleid, zorg, recht en bedrijfsleven blijkt interdisciplinaire samenwerking essentieel. Of het nu gaat om geweld in afhankelijkheidsrelaties, AI-ontwikkeling of maatschappelijke vraagstukken – telkens blijkt dat één perspectief tekortschiet.

De spanning tussen disciplines als kracht

Een veelvoorkomende misvatting is dat interdisciplinair werken betekent dat iedereen het met elkaar eens moet zijn. Niets is minder waar. Juist de verschillen tussen disciplines – in methoden, uitgangspunten, taal – maken samenwerking waardevol maar ook uitdagend. Er ontstaan spanningsvelden tussen verschillende manieren van kijken, denken en werken.

Professionals zijn vaak geneigd om dan een keuze te maken: óf voor de ene óf voor de andere benadering. Maar succesvolle interdisciplinaire samenwerking vraagt om wat wel 'tweebenigheid' wordt genoemd: het vermogen om beide perspectieven tegelijk vast te houden en te combineren. Dat is ongemakkelijk, maar juist op dat grensvlak ontstaan vernieuwende oplossingen.

De interdisciplinaire professional

Als disciplines samenwerken, verandert ook de rol van de professional. De specialist die alles weet binnen zijn eigen vakgebied maar niets daarbuiten, is niet meer voldoende. De moderne professional moet 'T-shaped' zijn: diepgaande kennis in het eigen vakgebied (de verticale streep van de T) gecombineerd met brede kennis en vaardigheden om met andere disciplines samen te werken (de horizontale streep).

Interdisciplinariteit in de praktijk

De theorie van interdisciplinair werken is één ding, de praktijk vaak weerbarstiger. Verschillende disciplines hanteren andere jargons, onderzoeksmethoden en kwaliteitscriteria. Wat telt als 'bewijs' in de ene discipline, is in de andere misschien niet overtuigend. Tijdschema's kunnen botsen: waar de ene discipline gewend is aan jarenlange onderzoeksprojecten, verwacht de andere snelle resultaten.

Toch zijn er prachtige voorbeelden van geslaagde interdisciplinaire samenwerking. Of het nu gaat om het ontwikkelen van kunstmatige intelligentie waarbij ethici, juristen en technologen samenwerken, of om aanpak van overgewicht bij kinderen waarbij kinderartsen, psychologen en diëtisten hun krachten bundelen – telkens blijkt dat het resultaat meer is dan de som der delen.

Uitdagingen en obstakels

Interdisciplinair werken is niet zonder uitdagingen. Academische carrières worden vaak nog steeds beoordeeld binnen de grenzen van één discipline. Financiering is vaak gekoppeld aan disciplinaire vakgebieden. En wie verantwoordelijk is wanneer een interdisciplinair project misgaat, is niet altijd duidelijk.

Bovendien vraagt interdisciplinair werken tijd en investering. Je moet elkaars taal leren spreken, begrip krijgen voor elkaars methoden, vertrouwen opbouwen. Dat gaat niet vanzelf en kan niet worden afgedwongen. Het vereist een cultuur waarin nieuwsgierigheid wordt gewaardeerd en falen wordt gezien als onderdeel van het leerproces.

De toekomst is interdisciplinair

De wereld wordt niet simpeler. Kunstmatige intelligentie, klimaatverandering, pandemieën, migratie, ongelijkheid – geen van deze uitdagingen laat zich vangen in één discipline. We hebben natuurkundigen nodig die kunnen praten met ethici, economen die samenwerken met sociologen, juristen die begrijpen wat technologie mogelijk maakt.

Maar interdisciplinair werken vraagt meer dan goede bedoelingen. Het vereist structuren die samenwerking faciliteren, opleidingen die studenten voorbereiden op werk over grenzen heen, organisaties die ruimte geven voor experiment en leren. Het vraagt om erkenning dat niemand alles weet, en dat juist in de ontmoeting tussen verschillende soorten kennis nieuwe inzichten ontstaan.

De boeken en artikelen op deze pagina laten zien wat interdisciplinair werken in de praktijk betekent. Ze bieden geen simpele recepten – die bestaan niet bij complexe vraagstukken. Maar ze tonen wel de rijkdom die ontstaat wanneer disciplines hun schotten durven te doorbreken en samen op zoek gaan naar begrip en oplossingen. In een wereld vol 'wicked problems' is dat niet alleen wenselijk, maar noodzakelijk.