1 INLEIDING 1
1.1 Twee signalementen 1
1.2 Een professionele belijdenis 3
2 GRONDSLAGEN VOOR DE BEHARTIGING VAN PUBLIEKE BELANGEN 5
2.1 Notaris is ambtenaar 5
2.1.1 Ambtenaar maar niet heus 5
2.1.2 De notaris is bestuursorgaan 6
2.1.2.1 Bestuursorgaan maar niet heus 6
2.1.2.2 De notaris is ‘echt wel’ een bestuursorgaan 7
2.1.3 Waarom die aarzelingen bij de typering bestuursorgaan? 8
2.1.4 ‘Bestuurlijke’ typeringen van de notaris door de rechter 8
2.2 De notaris als vooruitgeschoven preventieve post van de rechterlijke macht 9
2.3 De individuele notaris en publiek belang 9
2.4 De individuele notaris en publiek belang volgens Europees recht 11
2.5 Verenigde notarissen en publiek belang 12
2.6 Hoe moet de notaris het maatschappelijk, algemeen of publieke belang dan in concreto nastreven? 12
3 PUBLIEK BELANG IN DE ZIN VAN EEN ZEKERE ZORG VOOR DERDEN 15
3.1 Nadere afbakening. Zorg voor derden maar die zijn er in soorten en maten: derden jegens wie de notaris een zekere zorg heeft 15
3.2 Derden met een concreet, bepaald recht jegens een partij bij de akte 17
3.2.1 Het Novitaris-arrest 17
3.2.2 De legataris 19
3.2.3 Toestemmings- en goedkeuringsrechten 20
3.3 Derden met een financieel belang bij rechtshandelingen van een partij bij de akte 21
3.3.1 Inleiding 21
3.3.2 Crediteuren en gedwongen verkoop van registergoederen en schepen 21
3.3.3 Crediteuren en onrechtmatige daad 22
3.3.4 Crediteuren en huwelijksvermogensrecht: wijziging van huwelijksvoorwaarden 25
3.4 Derden, niet zijnde crediteuren met een belang bij rechtshandelingen van een partij bij de akte 26
3.4.1 Een zorgplicht jegens aandeelhouders en andere organisatierechtelijk bij rechtspersonen betrokkenen 26
3.4.2 Aandeelhouders 26
3.5 Ook derden met een mogelijk, toekomstig belang bij rechtshandelingen van een partij bij de akte 29
3.5.1 Inleiding 29
3.5.2 De notaris en de actio pauliana 29
3.5.3 Crediteuren en erfrecht: de mogelijk toekomstige crediteur in de persoon van de legitimaris 31
3.5.4 De lastbevoordeelde 31
4 PUBLIEK BELANG IN DE ZIN VAN DE ZORG VOOR DE MAATSCHAPPIJ, DE GEMEENSCHAP; DE COLLECTIVITEIT VAN DERDEN 33
4.1 Het belang van derden vanuit een ander dan een civielrechtelijk perspectief 33
4.2 Het tuchtrecht en institutionele klagers 33
4.3 Strafrechtelijke normen 35
5 DE AMBTENAAR IS ONDERNEMER! 37
5.1 Oh ja, dan is er ook nog de cliënt 37
5.2 ‘Notaris, voor jou tien anderen’ 38
5.3 De publieke opinie 39
5.4 Parallellen met andere vrije beroepsbeoefenaars 40
5.4.1 De openbaar (controlerend) accountant 40
5.4.2 De gerechtsdeurwaarder 41
6 DE NOTARIS ALS GERICHT VERLENGSTUK VAN DE OVERHEID 43
6.1 Inleiding 43
6.2 De notaris als verlengstuk van de ontvanger der belastingen 43
6.3 De notaris als specifiek, civielrechtelijk verlengstuk van te realiseren overheidsbeleid 44
6.3.1 Wet voorkeursrecht gemeenten 44
6.3.2 Huisvestingswet 45
6.3.3 Het vervallen Besluit vervreemding landbouwgronden 45
6.3.4 Wetsvoorstel wet kenbaarheid energieprestatie gebouwen 45
6.4 Het gat van Genet 46
6.4.1 Een juridisch vacuüm 46
6.4.2 Eigen gedachten 48
7 DE OVERHEID ALS DERDE MET EEN ALGEMEEN FINANCIEEL BELANG; KIEZEN VOOR DE VOORDELIGSTE WEG 49
7.1 Notaris en (rijks)overheid 49
7.2 Geef de keizer, wat des keizers is? 49
7.3 De notaris is belastingadviseur. Daar vloeien verplichtingen uit voort 50
7.3.1 De notaris en het belastingrecht 50
7.3.2 De belastingadviseur 51
7.3.2.1 Wet- en regelgeving 51
7.3.2.2 Normatiek voor de belastingadviseur, waaronder de notaris 51
7.3.3 Is de notaris geen gewone belastingadviseur? 54
7.3.3.1 Inleiding 54
7.3.3.2 Hoe als notaris om te gaan met een fiscale ‘meevaller’ in privé? 54
7.3.3.3 Hoe als notaris om te gaan bij twijfel over hetgeen door cliënten aan belasting moet worden afgedragen? 57
7.4 Notaris en gebruik van algemene voorzieningen bij notariële vermogensoverheveling – en bescherming 58
7.4.1 Inleiding 58
7.4.2 Uiterste wilsbeschikkingen van derden aan een (toekomstig) gerechtigde op overheidsaanspraken 59
7.4.3 Giften van derden aan een (toekomstig) gerechtigde op overheidsaanspraken 60
7.4.4 Geen beroep op de legitieme door een (toekomstig) gerechtigde op overheidsaanspraken? 60
7.4.5 Giften door een (toekomstig) gerechtigde op overheidsaanspraken? 61
8 BEROEPSETHISCHE ASPECTEN 63
8.1 Behoeft het overheidsbelang bijzonder aandacht van de notaris? 63
8.1.1 Belastingen en fair share 63
8.1.2 Agressieve vermogensoverheveling 65
8.1.3 Zienswijze van het notariaat: de commissie verantwoordelijkheid notaris 66
8.1.4 Zienswijze van ‘de overheid’ 67
8.1.5 Eigen opvatting 68
8.1.5.1 De notaris als belastingadviseur 68
8.1.5.2 De notaris als adviseur bij vermogensoverheveling en -bescherming 69
8.1.6 In ieder geval een activistische collectieve opstelling! 70
8.2 Dienstweigering als bevoegdheid? 70
8.3 De persoonlijke overtuiging van de notaris 71
8.3.1 Ruimte voor gewetensbezwaren van de notaris? 71
8.3.2 Gewetensbezwaren onder extreme, oorlogsomstandigheden 74
9 BLIJVEND HUISWERK 75
9.1 Voor de beroepsgroep in de praktijk 75
9.2 Voor de notariële opleiding 76
10 SLOTWOORD 77
