Beeldtaal

VOORWOORD
Omdat het er nog niet was 6

DEEL 1. STOP! Eerst kijken!
Dan lezen! Dan interpreteren!
HOOFDSTUK 1. INLEIDING
Een boek over kijken 11
1.1 Wat dit boek is 12
1.2 Wat bedoelen we met beeld? 12
1.3 Beeld en vorm 12
1.4 Beeld en tekst 13
1.5 De kracht van beeld met tekst 14
1.6 Communicatief-retorisch 15
1.7 Drie theoretische scholen 16

HOOFDSTUK 2. BEELDGELETTERDHEID
Kennis van beeld maakt beeldwijs 18
2.1 Definities genoeg 20
2.2 Twee perspectieven 21
2.3 Vaardigheden en kennis 21
Context Beeldgeletterdheid-lijstje 22
2.4 Gestalt, semiotiek en retorica 24
Context Vragen over beeldgeletterdheid 25
2.5 Iteratief proces 25
Context Beeldclichés als buitenkans 26
Context Magritte en de dino’s van Burian 28
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 30

HOOFDSTUK 3. WAAROM BEELDTAAL?
De functies van beeld 33
3.1 Doet complexiteit recht 33
3.2 Vertelt een universele boodschap 34
3.3 Vertelt, bewijst, en overtuigt 35
3.4 Maakt vergelijken mogelijk 36
Resumé Vergelijkingen 36
3.5 Prikkelt, emotioneert, kwetst en vermaakt 38
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 39
Context Beeld trekt meer aandacht dan tekst 40

DEEL 2. THEORIE
Drie visies op beeld
HOOFDSTUK 4. GESTALT
Handig hulpje voor maker en gebruiker 45
Context Gestalt van een marsmannetje 46
4.1 Gestalt = eenvoud 47
4.2 Wet van eenvoud 47
Resumé De belangrijkste gestaltwetten op een rij 48
4.3 Wet van voorgrond en achtergrond 49
4.4 Wet van nabijheid 51
Context Worstelen met de wet van nabijheid 52
4.5 Wet van overeenkomst 53
4.6 Wet van symmetrie 54
4.7 Wet van gelijke achtergrond 55
4.8 Wet van gelijke bestemming 56
4.9 Wet van ingeslotenheid 57
4.10 Wet van het ingevulde hiaat 58
4.11 Wet van continuïteit 59
4.12 Wet van ervaring 60
4.13 Gestalt als totaalbeleving 60
Resumé Gestalt-checklist 61
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 62

HOOFDSTUK 5. SEMIOTIEK
De betekenis van wat we zien 65
5.1 Tekens om ons heen 65
5.2 Drie typen tekens volgens Peirce 68
Context Appel of banaan? 69
5.3 Betekenislagen: de theorie van Barthes 72
Resumé Drie typen tekens volgens Peirce 75
Resumé Denotatie en connotatie volgens Barthes 75
Context Connotatie wordt denotatie 76
5.4 Wie heeft gelijk: Barthes of Peirce? 76
5.5 Semiotische theorie nu 77
Context Benettons tekens zonder betekenis? 78
5.6 Heeft een teken maar één betekenis? 79
5.7 Belang van doelgroepen 80
5.8 Wat hebben we aan deze wetenschap? 80
Resumé Recept voor een semiotische analyse 83
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 84

HOOFDSTUK 6. VISUELE RETORICA
Beelden die overtuigen 87
6.1 Klassieke retorica: overtuigingskunst 89
6.2 Moderne retorica 90
6.3 Retorica en het beeld 92
6.4 Ethos, pathos en logos 93
Context Is Osama dood? Logos versus pathos 99
6.5 Kairos: het juiste moment 100
Context Kairos op Iwo Jima 101
6.6 Stijlfiguren 102
6.7 Schema’s: regelmatigheden 102
6.8 Tropen: onregelmatigheden 104
Context Metaforen: onverwachte elementen 108
6.9 Framing: selectie, salience en spin 110
Resumé Model voor retorische beeldanalyse 112
Context Gorilla’s stijlfiguren 114
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 115
GSR-analyse G, S en R in samenhang 116

DEEL 3. PRAKTIJK
Basiselementen van beeldtaal
HOOFDSTUK 7. COMPOSITIE
Ordening en hiërarchie 121
7.1 Welke factoren bepalen een compositie? 121
7.2 Begrenzing 128
7.3 Compositie en gestalt 130
Context Overgangen in strips 131
7.4 Beweging 132
Context Vijf verschillende vormen van fotoblur 132
7.5 Storytelling in beeld 134
7.6 Semiotiek over compositievormen 138
Context Stambomen groeien alle kanten op 142
Context Eigenwijze pijl wijst niet altijd de weg 146
7.7 Afbeelding als ontmoeting 148
7.8 Compositie als een retorisch middel 150
GSR-analyse Compositie 152
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 154

HOOFDSTUK 8. TYPOGRAFIE
Letters met karakter 157
8.1 Kiezen voor een font 158
8.2 Geschreefd of schreefloos? 159
8.3 Typemachineletters en afspatiëren 160
8.4 Kapitalen of onderkast 160
8.5 Typografische retorica 161
8.6 Typografie en gestalt: types en families 162
8.7 Typografie en semiotiek 163
Context Fonts 164
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 166
Resumé Tips voor typografie 167
GSR-analyse Typografie 168

HOOFDSTUK 9. DE DERDE DIMENSIE
Licht op perspectief 171
9.1 De kracht van licht 171
9.2 Van plat naar perspectief 172
9.3 Hulpmiddelen voor perspectief en diepte 175
9.4 Lineair perspectief 176
9.5 Standpunt als retorisch middel 178
Context Licht op aangetaste aders 179
Context Het is maar hoe je tegen Darwin aankijkt 180
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 182
GSR-analyse: Licht 184

HOOFDSTUK 10. KLEUR
Kleurloos, smakeloos 187
10.1 Kleurenleer 187
10.2 Perceptie van kleur 188
10.3 Welke kleuren kiezen we? 189
10.4 Focus en de kracht van wit 191
10.5 Soms liever zwart-wit 192
10.6 Semiotici over kleur 193
10.7 Kleur en betekenis 193
10.8 Kleur als retorisch middel 197
Context Kleursystemen 198
Resumé Tips voor het gebruik van kleur 202
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 202
GSR-analyse Kleur 204

DEEL 4. PRAKTIJK
Goed gebruik van beeldtaal
HOOFDSTUK 11. FOTOGRAFIE
Focus op foto’s 209
11.1 Iedereen fotograaf 212
11.2 De ethiek van Photoshop 213
11.3 Informatief of illustratief? 214
11.4 Retorische effecten 216
Context Hoe maak je een retorisch portret? 223
11.5 Foto en bijschrift vormen een eenheid 224
Context Tips voor bijschrijften 225
11.6 Iconische foto’s 226
11.7 Waar haal ik mijn beeld? 228
Context Foto of illustratie? 229
11.8 De stockfoto-industrie 230
Context Thumbnail visibility 231
Context Focus in fotoreportages en fotoseries 232
Context De geheime stad van Rob Overmeer 234
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 236
Context Briefing van de fotograaf 237
GSR-analyse Fotografie 238

HOOFDSTUK 12. GRAFIEKEN EN TABELLEN
Breng cijfers beter in beeld 241
12.1 Lijngrafiek 243
12.2 Staafdiagram 244
12.3 Cirkeldiagram ('taart') 246
12.4 Kaartdiagram 247
12.5 Multidimensionale grafiek 247
12.6 Puntenwolk 248
12.7 Radargrafiek 248
12.8 Semiotiek en lijngrafiek 249
12.9 Grafieken en retorica 250
Context 'Kleine veelvouden' besparen ruimte 253
12.10 Chart junk en het soberheidsprincipe 254
12.11 Tabellen 255
12.12 Vormgeving van een tabel 257
Resumé Tips voor grafieken en tabellen 259
Context De Amerikaanse verkiezingen verbeeld 260
Context Durf te variëren met tabellen 262
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 264
GSR-analyse Grafieken 266

HOOFDSTUK 13. INFOGRAPHICS
Illustraties die tekst en beeld integreren 269
13.1 Volwassen en verdiepend 269
13.2 Niet versimpelen, maar verhelderen 270
Context Anatomie van een goede infographic 271
Context Enkele voorbeelden van infographics 272
13.3 Meer dan zo maar een grafiek 272
13.4 Gestalt: beter werk met dezelfde informatie 276
13.5 Semiotiek en infographics 278
13.6 Retorica en infographics 279
Context Anatomische les: Hoe maak je een goede infographic? 280
Context 'To clarity, add detail': Ruim driehonderd miljoen puntjes 282
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 284
Context Visualization wheel als analyse-instrument 285
GSR-analyse Infographics 286

HOOFDSTUK 14. WEBPAGINA’S
Websites die werken 289
14.1 Ontwerpprincipes 289
14.2 Gestalt en webdesign 292
14.3 Webdesign en semiotiek 292
14.4 Webethos in beeld en woord: zorg dat je uitstraalt wat je moet uitstralen 293
Resumé Maak het de bezoeker gemakkelijk 297
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 299
GSR-analyse Webpagina’s 300

HOOFDSTUK 15. TIJDSCHRIFTPAGINA’S
Pak mij! Lees mij! En tot straks! 303
15.1 Gestalt en opmaak: het stramien 303
15.2 Semiotiek: bladen met een smoel 304
Resumé Tien tips voor eenheid op de pagina 306
15.3 Tijdschriftpagina’s en compositie 308
Resumé Tips voor paginaopmaak 310
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 310
GSR-analyse Tijdschriftpagina’s 312

HOOFDSTUK 16. BEELD IN PRESENTATIES
Stekker en soldatenpak 315
16.1 Presenteren met PowerPoint en Prezi 315
Context Vijf principes tegen PowerPoint overload 316
16.2 Filmpjes in je presentaties 317
Context Vijf lessen voor korte, educatieve filmpjes 318
16.3 Visuele props 319
Context Pechakucha 20 x 20 320
Bronnen/Meer lezen/Opdrachten 321
GSR-analyse Beeld in presentaties 322

HOOFDSTUK 17. BEELDRECHT
Heb je recht op andermans beeld? 325
17.1 Beeld- en portretrecht is auteursrecht 325
17.2 Eigen en andermans werk 327
17.3 Beeldcitaatrecht 328
17.4 Bewerken van beeld 329
17.5 Beeldbanken en fotosites 329
17.6 FlickR en CC 330

Bronnen/Meer lezen 331
Index 332
Dankwoord 335
Over de auteurs 336