Dialoog en empathie in de methodologie

Van oudsher heeft de rol van diverse vormen van intersubjectiviteit in de wetenschapsbeoefening de aandacht van wetenschapsfilosofen en methodologen. Een vrucht van deze aandacht is de Forumtheorie, waarin het unanimiteitsbeginsel domineert. In de laatste decennia is er echter meer belangstelling gegroeid voor meer dialogische vormen van intersubjectiviteit. Dit is sterk het geval voor participatieve onderzoeksvormen, waarin onderzochten en belanghebbenden serieus worden genomen als medeonderzoeker. Maar een sterke beklemtoning van intersubjectiviteit dreigt de aandacht voor het onderwerp van studie, het object van onderzoek, te verdringen. Naast intersubjectiviteit blijft dan ook objectiviteit van belang.

Een van de voorwaarden voor het slagen van een dialoog in het wetenschappelijk bedrijf is dat de deelnemers aan een dialoog de competentie bezitten om een ander goed te begrijpen. De vraag is welke vormen van empathisch verstaan of inlevingsvermogen nodig zijn.

Affectieve resonantie vormt wel een basisvoorwaarde, maar is niet toereikend voor het begrijpen van ingewikkelde intermenselijke relaties. Een optimalisering van empathisch vermogen, dat overigens behalve voor de menswetenschappen voor de hele samenleving van cruciaal belang is, leidt tot een dialogisch-hermeneutische vorm van empathisch verstaan. En deze vorm kan weer verder geoptimaliseerd worden via lijnen van sensibiliteit, verbeelding, reflectie, argumentatie en inclusiviteit.

Adri Smaling (1943) is emeritus hoogleraar Methodologie en Onderzoeksleer aan de Universiteit voor Humanistiek.