Omgevingskwaliteit en ruimte

Voorwoord V
Lijst met afkortingen XIII

1. Inleiding 1
1.1 Kwaliteit als doelstelling 1
1.2 Leeswijzer 2
1.3 Bouwkunst 5
1.3.1 De Architectura 5
1.3.2 Architectonische kwaliteit 6
1.4 Ruimtelijke kwaliteit en omgevingskwaliteit 7
1.4.1 Smal, breed of integraal 7
1.4.2 Synthese of deconstructie 9
1.4.3 Matrix Ruimtelijke Kwaliteit 10
1.4.4 Tijd- en plaatsgebonden waardering 12
1.5 Ruimtelijk kwaliteitsbeleid 13
1.5.1 Inspanningen gericht op een waardevolle leefomgeving 13
1.5.2 Kwaliteitsbeleid en uitnodigingsplanologie 14
1.5.3 Creatie van meerwaarde 17
1.5.4 Cyclisch proces 18
1.5.5 Het kwaliteitsstelsel van Mooiwaarts 19

2. Historisch perspectief 21
2.1 Inleiding 21
2.2. Opkomst van het welstandstoezicht 21
2.2.1 Schoonheidscommissies 21
2.2.2 Het Larense welstandsartikel 23
2.2.3 Woningwet 1962 24
2.3 Ruimtelijke kwaliteit als doelstelling 27
2.3.1 Stadsbeeld en verbeelding 27
2.3.2 Vierde Nota over de Ruimtelijke Ordening 28
2.3.3 Beeldkwaliteitsplannen en kwaliteitsteams 29
2.3.4 Nota Ruimte 30
2.3.5 Architectuurbeleid 31
2.4 Modernisering en professionalisering van het welstandstoezicht 37
2.4.1 Woningwet 1991 37
2.4.2 De eerste Commissie Ruimtelijke Kwaliteit 38
2.4.3 Welstand op een nieuwe leest 38
2.4.4 Naar een stelselherziening 40

3. Uitnodigende ruimtelijke kwaliteitsadvisering 43
3.1 Inleiding 43
3.2 Rol en methodiek van een ruimtelijk adviesteam 44
3.2.1 Meedenken en/of borgen 44
3.2.2 Methodiek van het deskundigenoordeel 45
3.2.3 Profiel en competenties van een ruimtelijk adviesteam 47
3.3. Het beoordelingskader 50
3.3.1 Legitimiteit 50
3.3.2 Aard van het kader 50
3.3.3 Gebiedsspecifiek 51
3.4 Het ruimtelijk kwaliteitsadvies 56
3.4.1 Reikwijdte van het advies 56
3.4.2 Deugdelijkheid van het advies 57
3.5 Ruimtelijke kwaliteitsteams 59
3.5.1 Definitie en kenmerken 59
3.5.2 Twee typen 62
3.5.3 Q-factor 63
3.6 Adviesorganen voor ruimtelijke kwaliteit 64
3.6.1 Rijksbouwmeester en College van Rijksadviseurs 64
3.6.2 Raad voor de leefomgeving en infrastructuur 65
3.6.3 Provinciale adviseurs en adviesteams 66
3.6.4 Lokale adviescommissies 68
3.5.5 Omgevingswet: de gemeentelijke adviescommissie 71

4 Visie op ruimtelijke kwaliteit 73
4.1 Inleiding 73
4.2 Structuurvisie algemeen 73
4.2.1 Wettelijke vereisten 74
4.2.2 Betekenis in het ruimtelijk kwaliteitsbeleid 76
4.3 Omgevingswet: omgevingsvisie algemeen 77
4.3.1 Hoofdlijnen van beleid 78
4.3.2 Kernkwaliteiten 78
4.3.3 Sturingsfilosofie 79
4.3.4 Procedure 79
4.4 Visie en beleid op Europees niveau 80
4.4.1 Raad van Europa: Europees Cultureel Verdrag 80
4.4.2 Europese Unie 81
4.5 Visie en beleid op nationaal niveau 83
4.5.1 Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte 83
4.5.2 Omgevingswet: Startnota Nationale Omgevingsvisie 86
4.6 Visie en beleid op provinciaal niveau 87
4.6.1 Provinciale structuurvisies 88
4.6.2 Ruimtelijke kwaliteit als provinciaal belang 91
4.6.3 Omgevingswet: de provinciale omgevingsvisie 94
4.7 Visie en beleid op lokaal niveau 94
4.7.1 Lokale structuurvisies 95
4.7.2 Beeldkwaliteitsplan: visie en beeldregie 97
4.7.3 Welstandsbeleid: visie op samenhang en bestendigheid 99
4.7.4 Omgevingswet: de lokale omgevingsvisie 106

5 Verplichtingen met betrekking tot ruimtelijke kwaliteit 111
5.1 Inleiding 111
5.2 Omgevingsvergunning en ruimtelijke kwaliteit 112
5.2.1 Onlosmakelijke samenhang 113
5.2.2 Vergunningsplicht of vergunningvrij 114
5.2.3 Omgevingswet: vergunningstelsel afgestemd op kwaliteit en ambities 119
5.3 Bestemmingsplan en ruimtelijke kwaliteit 121
5.3.1 Principes van de Wet ruimtelijke ordening 121
5.3.2 Provinciaal belang en bestemmingsplan 125
5.3.3 Globaal of gedetailleerd bestemmingsplan? 126
5.3.4 Flexibiliteit in het bestemmingsplan 127
5.3.5 De voorwaardelijke verplichting 132
5.3.6 Dubbelbestemming en aanduiding 134
5.3.7 Cultuurhistorische waarden in het bestemmingsplan 136
5.3.8 Landschappelijke inpassing in het bestemmingsplan 138
5.3.9 Welstandaspecten in het bestemmingsplan 139
5.3.10 Omgevingswet: naar één omgevingsplan 140
5.4 Welstandstoezicht 147
5.4.1 Wettelijke bepalingen 147
5.4.2 Welstandscriteria 149
5.4.3 Ernstige strijd met redelijke eisen van welstand 151
5.4.4 Welstandsvrij bouwen 152
5.4.5 Omgevingswet: regels over het uiterlijk van bouwwerken 152
5.5 De welstandsadvisering 154
5.5.1 Wettelijke basis 154
5.5.2 Welstandscommissie c.q. stadsbouwmeester 154
5.5.3 Onafhankelijkheid 156
5.5.4 Werkwijze 156
5.5.5 Verslag burgemeester en wethouders 157
5.5.6 Kan-bepaling 158
5.5.7 Omgevingswet: de gemeentelijke adviescommissie 160
5.6 Aanbesteden en ruimtelijke kwaliteit 161
5.6.1 Aanbestedingsrecht 161
5.6.2 Aanbesteding van ruimtelijke ontwerp- en adviesdiensten 163
5.6.3 Manifest Beter Aanbesteden 164
5.6.4 Steunpunt Architectuuropdracten & Ontwerpwedstrijden 167

6 Tien principes voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit 169
6.1 Voor en door mensen 169
6.2 Publieke en private belangen 170
6.3 Cultureel erfgoed: zorg voor behoud 172
6.4 Bestaande omgeving: zorg voor behoud van een goede omgevingskwaliteit 174
6.5 Nieuwe activiteiten: zorg voor positieve bijdrage aan omgevingskwaliteit 175
6.6 Goede omgevingskwaliteit: de doelstellingen 176
6.7 Gebiedsgerichte kwaliteiten 179
6.8 Vergunningenstelsel 181
6.9 Interpretatie van open regels en beleidsregels 184
6.10 Per saldo meer waarde bij buitenplanse initiatieven 187

Literatuur en bronnen 191
Trefwoordenregister 197