Het actualiteitenprogramma Zembla maakt begin november 2015 in een uitzending bekend dat het Universitair Medisch Centrum in Utrecht met grote problemen kampt op de afdeling KNO. Artsen spreken van een angstcultuur, maar de meesten durven dat niet bespreekbaar te maken. Behalve twee medisch specialisten die uit dienst traden. Zij deden dat echter pas nadat ze problemen kregen met het afdelingshoofd.
Dit voorbeeld illustreert goed dat succesvolle samenwerking binnen organisaties geen vanzelfsprekendheid is. Niet alleen binnen ziekenhuizen, in vrijwel elke organisatie komt het voor dat mensen onvoldoende met elkaar samenwerken. Ondanks een gemeenschappelijke missie, visie of doelstelling informeren partijen elkaar onvoldoende, bestaan er negatieve wij-zij-beelden en leiden irritaties er toe dat men elkaars plannen alleen met de mond steunt. Wat dat betekent voor de slagkracht of het innovatievermogen van de organisatie laat zich raden. Maar gebrekkige samenwerking is niet alleen slecht voor een organisatie als geheel. Het vormt ook een bron van spanning en stress voor individuele medewerkers, of zij nu teamlid of leidinggevende zijn.
Kortom, iedereen heeft baat bij goede samenwerking. Hoe komt het dan dat gebrekkige samenwerking toch zo vaak voorkomt in organisaties?
Psychologische behoeften als handvat
In mijn boek Samenwerken: de essentie leg ik uit wat de dieperliggende oorzaken zijn van slechte samenwerking. De meest fundamentele oorzaak is dat partijen elkaars psychologische behoeften niet aanvoelen en daar niet op inspelen. Als we tijdens een overleg het gevoel hebben dat we moeten oppassen met wat we zeggen, wordt onze behoefte aan veiligheid niet vervuld en voelen we ons angstig of onzeker. Als we merken dat er niets gedaan wordt met onze adviezen en onze mening niet serieus wordt genomen, wordt onze behoefte aan respect en invloed niet vervuld en voelen we ons boos of gefrustreerd. Dergelijke gevoelens bepalen vervolgens hoe we ons, bewust of onbewust, tegenover onze collega’s en leidinggevenden opstellen en of we met hen de samenwerking opzoeken of juist niet.
Methoden om samenwerking blijvend te verbeteren
Omdat de gevoelens die we ten opzichte van elkaar hebben een veel grotere rol spelen in onze onderlinge samenwerking dan we ons bewust zijn, hebben interventies die niet ingaan op de emoties en behoeften die partijen ten opzichte van elkaar hebben, geen blijvend effect op de onderlinge samenwerking.
In mijn boek laat ik zien hoe je met inzicht in 12 psychologische behoeften een gezonde en duurzaam succesvolle samenwerking creëert. Hoofdstuk 1 beschrijft welke behoeften dat zijn. Daarna behandel ik belangen, gevoelens en beleving als belangrijke gedragsbepalende factoren, en geef ik hun relatie met psychologische behoeften weer.
Deel II behandelt de essentiële kenmerken van gezonde samenwerking. Immers, als je de samenwerking binnen een organisatie wilt verbeteren, zul je een concreet en helder beeld moeten hebben van wat er misgaat tussen jou en de andere partij, en tevens van het einddoel dat je wilt bereiken. In deel III behandel ik vier methoden om de samenwerking binnen organisaties blijvend te verbeteren, en bied ik per methode praktische richtlijnen om toe te passen.
Het gedachtegoed van Nico Frijda, een Nederlands psycholoog wiens boek ‘De Emoties’ een standaardwerk is geworden, ligt aan de basis van het model dat ik in mijn boek gebruik. Maar ook andere wetenschappelijk getoetste inzichten, zoals de hechtingstheorie van John Bowlby, de cognitieve dissonantietheorie van Leon Festinger en de contextuele therapie van de gezinstherapeut Ivan Nagy vormen het theoretische kader voor het model en de richtlijnen die ik bied om samenwerking structureel te verbeteren.
Uit onderzoek blijkt dat mensen die zich met elkaar verbonden voelen, productiever en creatiever zijn dan zij, die zich niet verbonden voelen. Die verbondenheid ontstaat als je in staat bent om in te spelen op de gevoelens en behoeften van collega’s. Mijn boek biedt je zelfinzicht, vergroot je inzicht in de behoeften van collega’s of medewerkers aan wie je leiding geeft, en biedt bruikbare methoden en praktische richtlijnen om er op in te spelen.
Eric Westra is werkzaam als teamcoach, managementtrainer en organisatieadviseur. Hij is de auteur van Samenwerken: de essentie.
