Mensen in organisaties die werk maken van vernieuwing en verandering vertonen sterke overeenkomsten met mensen die worstelen met een verslaving. Ze vechten tegen routines en ingesleten patronen die al lang niet meer werken, maar waar ze niet afkomen. Daarbij vallen ze makkelijk terug in oud gedrag en ook al onderkennen ze de schadelijkheid van hun verslaving: ze zijn niet in staat ermee te stoppen.
Verslaving heeft grote invloed op het functioneren van professionals. Het is ongezond, niet duurzaam en zet bovendien grote druk op cruciale aspecten in organisaties als samenwerken, autonomie, reflectie en (geestelijke) gezondheid en fitheid. Misschien herken je deze patronen in je eigen organisatie:
- Terugkerende, groots aangekondigde initiatieven om de visie, missie, strategie en het ‘waarom’ van je organisatie bij te stellen, te herijken of radicaal aan te passen. In de praktijk verandert er echter vrijwel niets.
- Continue identificatie van problemen en het najagen van een bepaalde ‘professionele cultuur’. Zelfs waar het heel goed gaat in de organisatie, gaat het ineens niet goed genoeg.
- Oneindige opstart van ‘impactvolle’ projecten die zelden worden afgemaakt. Professionals zijn ‘verandermoe’ en doen volgzaam mee.
- Overgedetailleerde definiëring van taken en rollen in uitgebreide functieomschrijvingen. Maar ondertussen ontlopen mensen simpele verantwoordelijkheden en lijkt samenwerken onmogelijk geworden.
Disfunctionele organiseerprocessen
Organisaties staan bol van dit type activiteiten. Daarom is het hoog tijd dat we het beestje bij de naam noemen: organisaties zijn verslaafd. Je zou verslaving in organisaties kunnen omschrijven als een disfunctioneel proces van organiseren gebaseerd op dwangmatige handelingen. Met andere woorden: niet-werkende of nutteloze routines. Hierdoor raken de koers en richting van de organisatie steeds verder verwijderd van wat jij en je collega’s willen. Je voelt je als het ware op afstand staan. Dit is een ongemakkelijk gevoel. Helaas grijpen organisaties vervolgens vaak terug op bekende interventies en activiteiten, maar die versterken de verslaving paradoxaal genoeg juist. Als het erop aankomt doe je er keurig aan mee, ook al vind je het tijdverspilling. Het lastige is dat verslaving een ‘sociaal organisatiefenomeen’ is. Collega’s, leveranciers, partners en zelfs klanten houden de gezamenlijke routines en handelingen in stand. Als gevolg van de ‘verslaving’ raakt het reactie- en denkvermogen van de organisatie en de professionals in de war: kritische tegengeluiden worden niet gehoord, autonomie verandert in volgzaamheid en keuzes zijn voornamelijk gericht op de korte termijn. Dit proces verloopt geleidelijk, het sluipt de organisatie binnen. Ermee stoppen lukt niet. Minderen of afkicken gaat niet vanzelf. De weg naar verandering is complex en ingrijpend. Maar gelukkig niet onmogelijk.
Verslaving in organisaties: een ongemakkelijke waarheid
Misschien moet je even wennen aan het idee van verslaving in organisaties. Verslaving heeft tenslotte een negatieve lading. Toch is het hoog tijd dat we in de gaten krijgen waar we mee bezig zijn. Mensen die verslaafd zijn, weten heel goed dat het gebruik schadelijk is, maar zijn niet bij machte dit te veranderen. Ze kunnen niet zonder, ook al weten ze beter. Al die nieuwe managementmodellen, trends en concepten bieden een kortstondige roes, net zoals een lijntje cocaïne dat doet. De realiteit is dat de situatie na een paar weken weer net als vroeger is, vaak nog wat erger.
Wat vind je in dit boek?
Je leest over een totaal nieuwe kijk op het (dis)functioneren van organisaties. Met een specifieke focus op hoe verslaving in ons dagelijks werk steeds meer grip krijgt op professionals. Het boek is opgebouwd aan de hand van moderne wetenschappelijke inzichten aangevuld met de resultaten van talloze interviews en praktijkvoorbeelden. Je leest hoe dagelijkse verslavingen ons werk zijn gaan beheersen en daarmee beoogde verandering tegenhouden en doen stagneren. In het tweede deel van het boek worden acht verslavingen uitgebreid toegelicht. Deze zijn:
- Visieverslaving: de kick van koers bepalen
- Machtverslaving: de ultieme roes
- Probleemverslaving: waarom makkelijk doen als het moeilijk kan?
- Functieverslaving: je bestaansrecht op een naambordje
- Tijdverslaving: geen minuut te verliezen
- Opstapelverslaving: omdat beginnen zo leuk is
- Verantwoordingsverslaving: vertrouwen is goed, controleren is beter
- De verworven-rechten-verslaving: voor wat, hoort wat
Elk hoofdstuk behandelt een aantal fundamentele vragen: Welke routines en dwangmatige gedragingen horen hierbij? Welke symptomen zie je in je organisatie terug? En welke schadelijke effecten zijn er? Je leest erover in deel 2. Zo krijg je handvatten om verslaafd gedrag te herkennen en boven tafel te krijgen. In het laatste deel van het boek vind je aanknopingspunten en handvatten om af te kicken. Je leert vluchtgedrag herkennen en leest over welke interventies wel en geen kans van slagen hebben in je organisatie. Organiseer, maar met mate!
Dr. Tjip de Jong is organisatieadviseur en wetenschapper. Hij bestudeert en adviseert mensen in organisaties die werk maken van vernieuwing en verandering. Eerder schreef hij de boeken We presteerden nog lang en gelukkig en Spiekbriefjes voor topmanagers.
Over Tjip de Jong
Onderwijs, organisatieontwikkeling, samenwerken, leren en innoveren.
Veeleisende optimist.
Publicist en podcast maker (www.tjipcast.nl).
Onderzoeker aan o.a. de Universiteit van Amsterdam en de Hogeschool KPZ.
