Voor een ander deel vermoed ik dat de zomerlethargie wordt veroorzaakt door een algemeen psychologisch verschijnsel, het ‘ideo-motor-effect’. Als je ergens aan denkt (ideo, idee), heeft dat effect op je gedrag (beweging, motoriek). In een bekend onderzoek naar dit effect ((Bargh, J.A., Chen, M. & Burrows, L. (1996). ‘The automaticity of social behavior: Direct effects of trait concept and stereotype activation on action’in: Journal of Personality and Social Psychology, 71, 230-244. Maar zie ook hier en hier) moesten studenten gedurende enkele minuten hun ideeën over bejaarden opschrijven. Daarna dachten ze dat het onderzoek voorbij was en konden ze gaan. Wat ze niet wisten, is dat er werd geklokt hoe lang ze erover deden om naar de lift te lopen. Studenten die over bejaarden hadden geschreven, bleken daar langer over te doen dan studenten die over iets anders hadden geschreven. Door het denken over bejaarden waren bejaarden-kenmerken zoals ‘traag’ in hun brein geactiveerd, en dit beïnvloedde ongemerkt hun looptempo.
Door ergens aan te denken kun je kennelijk bepaalde concepten in je brein activeren of bepaalde wegen toegankelijker maken, die het bijbehorende gedrag vergemakkelijken. Dit verschijnsel verklaart uiteenlopende psychologische effecten. Een daarvan is het imitatie-effect, het feit dat we als vanzelf de motoriek en mimiek van anderen overnemen. Een ander gevolg is belangrijk bij sportcoaching: door te denken aan een bepaalde manoeuvre en deze zo goed mogelijk te visualiseren, vergroot je de kans dat het zo uitvoert. Vandaar dat je als golfer bijvoorbeeld niet moet gaan denken wat er allemaal verkeerd kan gaan met je bal: eraan denken betekent al dat je de kans vergroot dat je het ook dóet. Allemaal kleine spiertjes in je lichaam bereiden zich voor om de beweging te maken waar je aan denkt.
Het ideo-motor-effect is ook te gebruiken om anderen te beïnvloeden. Met geluiden, licht of geuren kun je een sfeer of bepaalde associaties oproepen, waaraan mensen zich vanzelf gaan aanpassen. Zo gaan ze langzamer eten en zachter praten in een restaurant waar de muziek zacht staat en het licht gedempt is. Dus wil je ze snel de deur uit hebben, creëer dan een pittiger omgeving. Verder bleek uit een experiment aan de Radboud Universiteit dat studenten netter worden als ze de geur van schoonmaakmiddel ruiken. Na het eten van een beschuit veegden ze meer kruimels van tafel als er een subtiele geur van schoonmaakmiddel in de ruimte hing dan bij een andere geur.
Toegepast op de vakantie-lamlendigheid, kan ik me voorstellen dat de gedachte aan collega’s die aan een zonnig strand cocktails drinken, niet erg bevorderlijk is voor je eigen werktempo. Het is eigenlijk net zoiets als denken aan bejaarden. Bovendien is het stil op je afdeling, dus je wordt niet geactiveerd door het gebruikelijke druk-druk-druk-gedoetje. Maar die rust kun je natuurlijk juist gebruiken om eindelijk eens lekker te werken aan dingen waar je in de normale hectiek niet aan toe komt. Dus: denk aan je eigen plannen, aan je doelen en aan wat je allemaal kunt doen nu niemand je afleidt. Hou die gedachten vast, dan kom je in actie!
Over Roos Vonk
Hoogleraar sociale psychologie met als expertise zelfkennis, persoonlijke ontwikkeling, feedback, beïnvloeding en gedragsverandering. Naast haar werk aan de Radboud Universiteit bekend als spreker en auteur die wetenschappelijke inzichten toegankelijk en toepasbaar maakt voor een breed publiek, middels populair-wetenschappelijke boeken, columns (jarenlang voor Intermediair) en lezingen.
