Gedrag begrijpen en gedrag positief beïnvloeden. Dat is waar voor Manon Bongers het begeleiden of coachen van mensen op neerkomt. Een goedgevulde psychologische gereedschapskist vindt zij daarbij onmisbaar. De titel van haar nieuwe boek, Coachen vanuit de positieve psychologie, laat geen misverstand bestaan over wat haar favoriete gereedschap is. De inzichten waar zij zich op baseert en de tools waar zij mee werkt zijn ontleend aan de praktijkgerichte stroming in de psychologie die wil aangrijpen op de kwaliteiten die iemand heeft, in plaats van op zijn of haar zwakkere plekken.
In de preview die Bongers van haar boek maakte voor managementboek.nl, gaf zij twee voorbeelden van concepten uit die positieve psychologie die zij graag gebruikt bij haar eigen werk als coach. Het eerste concept is dat van de ego-toestanden. Het is ontwikkeld in de Transactionele Analyse en helpt om inzicht te krijgen in iemands persoonlijkheid en in het gedrag dat daaruit voortvloeit. Het idee is dat je de positieve kanten van je persoonlijkheid meer op de voorgrond zet en dat je daardoor beter gaat functioneren.
Uit dezelfde sfeer komt het concept van de oké-toestanden, dat Bongers gebruikt om te verhelderen vanuit welke overtuigingen iemand opereert en vanuit welk referentiekader iemand zichzelf en zijn of haar omgeving beleeft. Die kunnen aanleiding geven tot positieve gevoelens maar ook tot negatieve. Als coach kun je je cliënt daarmee confronteren: kloppen ze eigenlijk nog wel, en zo nee, welke andere overtuigingen kunnen ervoor in de plaats komen? Dan heb je het begin van gedragsverandering al te pakken, weet zij.
Geen gouden bergen
Bongers wil mensen geen gouden bergen beloven. Zij realiseert zich maar al te goed dat het veel inzet en oefening vraagt om te wennen aan nieuwe overtuigingen en nieuw gedrag. ‘Je komt niet bij mij om een kopje thee te drinken maar om iets te leren.’ Het is goed je te realiseren dat je nooit helemaal vrij zult zijn van je oude overtuigingen, benadrukt zij. Als je je maar bewust wordt van de positieve en de negatieve onderdelen van het script van waaruit je leeft. ‘Vanuit dit bewustzijn kun je de vrijheid ervaren om keuzes te maken in hoe je denkt, voelt en handelt. Belemmeringen die je ervaart, ruim je al doende op. Dan worden persoonlijke prestaties beter, net als manieren van communiceren, samenwerken en leidinggeven.’
Het is al meer dan een kwart eeuw geleden dat Bongers haar eerste schreden zette op het pad van training en coaching. Toen zij begin twintig was – ze studeerde nog aan de theateracademie – werd zij door een organisatieadviesbureau gevraagd om trainingen te komen geven voor IT’ers, zowel product-technisch als commercieel. Dat werd haar opstapje naar een functie als vaardigheidstrainer bij MicroWarehouse. ‘Ik had niks te verliezen, ik was freelancer en ik studeerde. Dus ik dacht: ik ga er gewoon voor.’
Vanuit die praktijk kreeg Bongers de kans een trainersopleiding te volgen. Dat smaakte naar meer, en sindsdien is zij altijd blijven leren. Zij sloot zich aan bij het NVPA (de beroepsvereniging voor psychosociaal therapeuten, red.) en specialiseerde zich in de Transactionele Analyse, een persoonlijkheidstheorie en tevens behandelmethode die in de jaren vijftig en zestig is ontwikkeld door de Canadese psychiater Eric Berne.
Process Communication Model
‘Eerder had ik geleerd om te kijken vanuit de psychopathologie, dus met een focus op wat er mis kan gaan met mensen, op wat ze niet kunnen, op dingen waar ze verdrietig van worden. Maar ik kreeg steeds meer behoefte om te kijken naar waar ze goed in zijn, waar ze blij van worden.’ Het antwoord daarop vond Bongers in de positieve psychologie. De grondleggers daarvan, Seligman en Csíkszentmihályi, zetten zich in de jaren negentig af tegen de traditionele psychologie die primair gericht was op het diagnosticeren en genezen van psychische problemen. In plaats daarvan gingen zij met hun cliënten op zoek naar positieve ervaringen, positieve eigenschappen en positieve instellingen.
Vervolgens leerde Bongers ook nog eens het Process Communication Model kennen. Daarmee legde de Amerikaanse klinisch psycholoog Kahler een koppeling tussen persoonlijkheidstypen aan de ene kant en communicatie- en motivatievoorkeuren aan de andere kant. Ook dat model heeft sindsdien een vaste plek in haar gereedschapskist. Voorzien van al die conceptuele en praktische bagage zette zij voor Euroforum de training Psychologie voor Managers op. Die werd landelijk zo’n succes dat zij werd benaderd om over dat onderwerp een boek te schrijven. ‘Hartstikke mooi,’ zei zij, ‘maar dan wil ik wel begeleid worden door een goeie redacteur. Want ik ben iemand die heel zorgvuldig is en als ik iets doe, dan wil ik het ook goed doen.’ Zo gezegd, zo gedaan - en daarmee werd Psychologie voor managers in 2011 haar eerste boek. In 2014 volgde Dealen met je baas, dat vanuit dezelfde gedachte is geschreven maar gericht is op individuele professionals.
Theorie en praktijk
Bongers komt over als iemand die leeft in en voor de praktijk. Toch besteedt zij in Coachen vanuit de positieve psychologie hele hoofdstukken aan alle theorieën en modellen waar zij van uitgaat en die zij toepast. Hoe verhoudt dat zich tot elkaar, in haar eigen beleving? ‘Ik vind het belangrijk om te onderbouwen vanuit welke theorieën ik werk en welke concepten ik daarbij gebruik. Net zoals ik het belangrijk vind dat de mensen die ik opleid gaan begrijpen van waaruit ik iets doe of niet, op basis waarvan ik een keuze maak. Je hebt een stevig stuk theorie nodig om te snappen wat je gaat doen. En ik heb ook best wel perfectionistische trekken hoor, ik wil heel volledig zijn.’
Met alle eisen die zij aan zichzelf stelt, had Bongers ook de kant van de wetenschap op kunnen gaan. Aanvankelijk heeft zij dat ook geprobeerd, met een universitaire studie Psychologie, maar die vond zij ‘te cognitief’ en ‘schraal’. ‘Ik vind het belangrijk dat dingen wetenschappelijk onderbouwd zijn, maar uiteindelijk gaat het mij erom wat in de praktijk werkt. Daarbij: in die periode werkte ik al en had ik twee kleine kinderen. Ik kon dat lastig combineren met een studie aan de universiteit. Met de opleidingen die ik wel heb gedaan kon dat wel. Wat ik heb gedaan, staat gelijk aan een master. Alleen: in Nederland wordt dat niet erkend, in het buitenland wel.’
Tot nu toe is het hier niet gelukt om Transactionele Analyse opgenomen te krijgen in het aanbod aan universitaire studies. Waar meer schot in lijkt te zitten is de invulling van het wetenschappelijke deel, via de Vrije Universiteit Brussel. Daar heeft Bongers de afgelopen jaren samen met andere opleiders hard aan getrokken.
Effectiviteitsonderzoek
Een van de hebbelijkheden van de academische wereld, niet alleen in Nederland maar überhaupt, is dat nieuwe theorieën uit en te na worden beproefd en dat van nieuwe behandelingen de effectiviteit moet worden bewezen. Zelf doet Bongers niet systematisch aan zulk onderzoek, maar zij houdt wel contact met de mensen die bij haar een coachingstraject hebben gedaan, zodat zij weet welke resultaten dat voor hen heeft opgeleverd.
‘Gisteren kreeg ik nog zo’n mailtje. Mensen merken dat ze echt een gedragsverandering van binnenuit hebben doorgemaakt. Ik ben ervan overtuigd dat het daarvoor helpt dat ik die boeken heb geschreven. Wat ik doe is dat ik per bijeenkomst mensen verwijs naar hoofdstukken die ze kunnen lezen. Ik geef hen per keer gerichte opdrachten mee, ik laat hen daarop reflecteren, ik geef daar weer feedback op. Dat zijn allemaal stappen die belangrijk zijn voor duurzame gedragsverandering en die ik in mijn programma’s heb ingebouwd.’
Van auteurs die net een boek af hebben waar ze lang aan hebben gewerkt, hoor je nog wel eens dat ze daarna in een gat vallen. Zoniet van Manon Bongers. ‘Nee hoor, daar hoef je niet bang voor te zijn. Ik ben alweer druk bezig. Ik heb sowieso een overvolle agenda: ik heb programma’s lopen met open inschrijving, ik verzorg incompany programma’s, ik begeleid individuele trajecten, en ik ben ook nog altijd bezig met mijn studie, daar ga ik ook weer lekker verder mee.’ Daarnaast is zij bezig om de eenjarige opleiding tot coach en trainer die zij verzorgt, uit te breiden met een tweede jaar. Daar is veel vraag naar, van mensen die graag met haar verder willen. Zij hoopt er in het voorjaar mee op de markt te komen.
Over Pierre Spaninks
Pierre Spaninks (Eindhoven, 1955) was tot zijn pensionering in 2021 zelfstandig professional in journalistiek en communicatie. Hij kreeg landelijk bekendheid als ZZP-expert. Voordien had hij gewerkt in het hoger onderwijs en de consultancy. Hij studeerde Tekstwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam en volgde op Harvard het Senior Manager in Government Program. Tegenwoordig legt hij zich toe op de Egyptologie.
