Tijdens de coronacrisis werd ik gevraagd te helpen bij het opzetten van de nieuwe Jeugdautoriteit (JA) en dat leek me geen goed plan. Weer een autoriteit erbij, nog meer beleid, controle, regeltjes en bureaucratie, we schieten er in door, we lopen er in vast. In alle lagen van de jeugdzorgsector heb ik klussen mogen doen, ik weet hoe het (niet) werkt. Het begon bij de inspectie jeugdzorg en eindigde bij het begeleiden van casuïstiekgesprekken tussen gemeente, jeugdzorgdienstverleners, scholen, politie en justitie in een achterstandswijk in Rotterdam. Na 25 jaar reorganisaties, stelselwijzigingen, regisseurs en aanbestedingen hebben we het lek niet boven kunnen krijgen. Boekenplanken vol rapporten hebben daar niets aan kunnen veranderen.
Filosofie en strategie
De directeur van de JA in wording kende ik goed, we hadden al eerder samen bijzondere klussen gedaan, hij wist hoe ik werkte en wat mijn filosofie en strategie is bij organisatieverandering. De professionaliteit van de werkvloer wordt leidend, de bedrijfsvoering faciliterend, het bestuur dienend, het beleid volgend en gezamenlijk staan ze ten dienste van de ontwikkeling van de samenleving. Makkelijk gezegd, maar als je dit echt doorvoert betekent dat voor de meeste organisaties en overheden een 180 graden kanteling.
Casuïstieksessie
Ik stemde toch toe en stelde voor om te beginnen met een casuïstieksessie. De JA kon putten uit haar ervaringen met omvallende dienstverleners en aanbestedende gemeentes, ik bracht mijn ervaringen uit het Rotterdamse in en mijn dochter werkte op dat moment bij het Mobiel Crisisteam Jeugd in Amsterdam. Doel was om de onderliggende patronen van de sector in beeld te brengen en zicht te krijgen op vicieuze cirkels, een ambitieuze ambitie.
Vicieuze cirkel
Door de essenties van de casussen in vijf opeenvolgende stappen in een cirkel te plaatsen verscheen wonder boven wonder een vicieuze cirkel die de deelnemers aan de sessie bij de keel greep. We zagen dat de als oplossing bedoelde beheersmaatregelen in de jeugdzorg precies het tegenovergestelde van de bedoeling teweegbrachten. De tomeloze beheersmaatregelen om de uitdijende sector te beteugelen, zorgde voor risicomijding, concurrentiegedrag, kennisverdwijning, systeemverstopping, geldverspilling en heel veel extra bureaucratie. De onbeheersbare beheersdrang bleek de Pavlov te zijn. Een verslagen stemming maakte zich meester van de deelnemers aan de sessie. Hoe draai je dit in vredesnaam om? En dat was precies de juiste vraag, waar draait ’t óm?
Pentacirkel
Het omgekeerde van de Pavlov was ruimte geven en leren van elkaar, dat betekent op kwaliteit en samenwerking aanbesteden in plaats van op kostprijs, uiteindelijk is dat altijd goedkoper. De omgekeerde Pavlov noemde we een Pippi. We draaiden letterlijk de cirkel om, waardoor het een lerende cirkel werd in plaats van een strijdende, en de Pentacirkel was geboren. De strategie van de lerende cirkel vormde de basis van de missie en visie van de JA. Hoe dragen we bij aan een lerende jeugdzorgsector, in plaats van een sector die ten onder gaat aan de strijd met elkaar aangaan?
Patronen
De ontdekking van de Pentacirkel bij de JA bleek het begin van een zoektocht naar de onderliggende patronen en die vertoonde verwantschap met vier aangeboren overlevingsstrategieën van mensen: de overlevende; de strijdende; de lerende; en de bewuste mens. Diezelfde patronen zijn te herkennen in organisaties en in onze samenleving. Zo kreeg ik aan het einde van mijn loopbaan veel meer zicht op de onbewust gehanteerde patronen van organisaties. Ook gaf het zicht op het doorbreken van de uitvoeringskloof waar we als samenleving in gevangen zitten.
In mijn boek Waar draait 't om? neem ik de lezer mee op die ontdekkingsreis en deel ik de tools die we nu hanteren om vicieuze cirkels in en tussen organisaties te herkennen en te doorbreken. Als het doorbreken van die uitvoeringskloof een nieuwe trend wordt in onze samenleving, dan ziet onze toekomst er rooskleurig uit!
Over Robert Coppenhagen
Robert Coppenhagen is opgeleid als acteur, geschoold als filosoof, getogen als ondernemer en gedurende 25 jaar als organisatieadviseur verbonden aan Kern Konsult. Met zijn vijfde boek, Waar draait 't óm?, over het doorbreken van vicieuze cirkels in de samenleving, in organisaties en bij jezelf, neemt hij afscheid als directeur/eigenaar.
