Braun heeft een bijzonder boek geschreven. In de eerste plaats is het bijzonder in de zin van de lay-out. Die is ronduit mooi en het boek heeft veel foto's. Maar het is geen koffietafelboek, al is het een waar genoegen om door het boek te bladeren en zou het boek niet misstaan op een ‘koffietafel'. Het is vooral een bijzonder boek in de zin dat Braun de lezer een inkijkje geeft in haar werkzame bestaan. Braun besteedt aandacht aan antropologische modellen, maar het is niet echt een leerboek. Patronen biedt een weergave van de persoonlijke ervaringen van Braun: Wat ze doet, hoe ze het doet en met welke antropologische methoden ze kijkt en intervenieert. Wat ze doet is gebaseerd op (zoals Braun het zegt) haar vakmanschap, op haar methodische en gefundeerde aanpak, dat ze verbanden ziet, combinaties maakt en patronen herkent.
Aantropologisch ambacht
Braun zegt dat we haar boek kunnen zien als een ‘nitty witty nerdy antropologische ambachtshandleiding.' Als je als lezer de schoonheid van patronen wilt ontrafelen, dan vindt ze wel dat we de moeite moeten nemen om ons een oud ambacht eigen te maken. ‘Het ambacht van de antropologie, waarin participeren, observeren, voelen, gewaarworden en interpreteren belangrijker zijn dan cijfers'. Is dat niet wat veel gevraagd van een doorsnee lezer?
Patronen en herhaling
Braun geeft deze, in het ‘dagelijks spraakgebruik' gangbare, definitie van patronen: ‘Een patroon bestaat uit een herhaling van eenvoudige eenheden of de toepassing van dezelfde regels zodat zich een reeks of veld vormt.' Patronen zijn repeterend, op meerdere lagen waarneembaar, hebben een systemische samenhang, vormen energievelden en worden overgedragen. Elk van deze kenmerken wordt in het boek verder uitgewerkt. Volgens Braun kunnen patronen van gebeurtenissen, gedrag, relaties en emoties voelen als een energieveld, waar je onbewust in wordt gezogen. ‘Het is magisch en realistisch tegelijk'. Braun stelt dat cultuur en patronen begrippen zijn die dicht tegen elkaar aan liggen. Cultuur beschouwt ze als een optelsom van patronen, die door een groep worden erkend en aangenomen en overgedragen en doorgegeven via voorbeeldgedrag, rituelen en religie.
Antropologische bril
De lezer kijkt door de ogen van een antropoloog naar de wereld van samenlevende en samenwerkende mensen. En dat werkt verfrissend en ook verwarrend. Haar specifieke manier van kijken kan, als je ervoor open staat, nieuwe inzichten genereren. Zo kun je bijvoorbeeld naar de eigen organisatie kijken met de structuurindeling van Mintzberg. Je kunt ook kijken door de antropolische bril van Braun. Zo onderscheid ze in een organisatie (‘de verzameling van mensen die met elkaar een patroon heeft ontwikkeld') zes tribale rollen: chiefs, sub-chiefs, jagers, verzamelaars, magiërs en elders. Een tribale rol is niet helzelfde als functie in de zin van een functieomschrijving. ‘Het is meer een archetypische energie die een belangrijke functie vervult voor de groep.' Over rol van de magiër zegt Braun onder meer dat het de mensen zijn die de kampvuren aansteken. Kampvuren waarbij goede gesprekken worden gevoerd en conflicten worden opgelost. ‘Organisaties hebben ook magiërs die wonderen verrichten en beschikken over speciale kennis die niemand anders heeft. (...) Je vindt ze meestal in stafafdelingen of het zijn mensen met een vrije rol.'
Gestolde ervaringskennis
Het boek voelt als een verzameling reisverslagen, gecombineerd met theoretische reflecties. Zo wordt er onder meer verwezen naar cultuurtypologieën, tribale rollen, grounded theory, kampvuurgesprekken en emic micro stories. Soms worden ze enkel opgesomd, vaak worden ze ook wat uitgebreider behandeld. Braun zegt dan wel dat haar werk op een stevig theoretisch fundament berust, maar in het boek is dat niet echt merkbaar. Zo is er geen controleerbare onderbouwing te vinden bij de opmerking van Braun dat de terugkoppeling van indrukken een magisch moment is (en je je ook een beetje als een magiër moet gedragen want daarmee neemt je gezag en expertise toe). Zoals Braun het nu heeft opgeschreven is het vooral gestolde ervaringskennis.
Taal voor veranderaars en leider
Braun zegt dat ze een taal heeft gezocht die veranderaars, consultants, leiders van organisaties, bewegingsbouwers, coaches, docenten, studenten (corporate) antropologie en therapeuten zal aanspreken. Ik ben er nog niet zo zeker van dat haar boek al deze mensen zal aanspreken. Het boek vraagt best een grote mate van intellectuele lenigheid van de lezer, want de antropologen-taal en manier van kijken is niet eenvoudig. Er zit veel jargon in (zoals bij elke discipline). En de diversiteit aan voorbeelden is een verrijking, maar vraagt tegelijk ook veel inlevingsvermogen van de lezer. Denk ik tenminste.
Braun en de uitgever hebben met Patronen niet alleen een inhoudelijk rijk, maar ook een mooi boek opgeleverd. Het is een persoonlijk werk vol verslagen van de grote hoeveelheid ‘reizen' die Braun heeft gemaakt. Als lezer krijg je een kijkje in de werk- en denkwereld van de antropoloog.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
