Als er iemand zowel uit eigen ervaring als wetenschappelijk verantwoord over het thema macht moet kunnen schrijven is het Moisés Naím wel, de auteur van het boek ‘Het einde van macht’. Als minister van Handel en Industrie van Venezuela, CEO bij de Wereldbank, 14 jaar hoofdredacteur van Foreign Policy en wetenschapper bij een grote internationale denktank, heeft hij jaren lang rond kunnen kijken op plekken waar de macht huist. In directiekamers en vergaderzalen, in paleizen en conferentieoorden. Dat is te merken.
Het boek bevat een schat aan observaties over de teloorgang van het verschijnsel macht. Observaties bij overheden, bij het bedrijfsleven, bij NGO’s en ga zo maar door. Het verschijnsel macht blijft al heel lang obsederen, maar tegelijk blijft het begrip ongrijpbaar. Wat is macht? Hoe kun je het meten? Waarop is het gebaseerd? Allemaal vragen waar al heel lang studie naar wordt gedaan en waar nooit eenduidige antwoorden op zijn gekomen. Dat is een bekende zwakte van de sociale wetenschappen. De daarin gebruikte begrippen zijn zelden hard en eenduidig. Het is niet voor niets dat we vaak spreken van de harde wetenschappen (de natuurwetenschappen) en de zachte wetenschappen. Die ‘harde’ kennis is natuurlijk niet uit de lucht komen vallen. Gedurende vele duizenden jaren observeerde men de natuurverschijnselen. Pas toen kwamen er geniale geesten zoals Kepler en Newton die op grond van deze waarnemingen, hun baanbrekende theoretische werk konden verrichten. Naím biedt ons 300 pagina’s observaties waarin hij met een schat aan gegevens en statistieken de teloorgang van de macht beschrijft. Heel genuanceerd schetst hij toch een heel duidelijk beeld. In alle sectoren van de samenleving; nationale politiek, geopolitiek, militair, bedrijfsleven, religie, vakbonden, filantropie, media zie je overal dezelfde beweging. Macht erodeert. Let wel: dit is contrair aan het beeld dat in de publieke opinie heeft postgevat. Maar Naím toont met een overvloed van gegevens aan dat dit populaire beeld onjuist is. Machthebbers kunnen steeds korter genieten van hun macht, moeten deze delen met steeds meer andere partijen, hebben steeds minder vrijheid van handelen, zijn steeds meer beknot in hun opties. Even genuanceerd schetst hij de oorzaken van deze ontwikkeling. Het is niet allemaal terug te voeren tot de komst van internet of ICT, maar het is een gevolg van een ingewikkeld samenspel van ontwikkelingen. We zijn met meer mensen, landen, steden, politieke partijen, we leven langer, zijn gezonder, beter opgeleid, beter geïnformeerd, we reizen meer, zijn veel welvarender en zo nog wat. De zwakte van het boek zit hem echter in de analyse. Na 300 pagina’s observaties verwacht ik een even sterke analyse. Is de afbraak van macht nu een zegen of een vloek? Minder geconcentreerde macht betekent vrijere samenlevingen, meer vrijheid voor mensen, handel en investeringen, meer uitwisseling van kennis en ideeën. Maar tegelijkertijd zijn de maatschappelijke problemen ingrijpender en complexer geworden, terwijl de mechanismes om deze aan te pakken zijn verzwakt. Denk aan klimaatverandering, of de oorlogen en spanningen in Afrika en het Midden-Oosten, met de bijbehorende honger, armoede, ziekten en vluchtelingenstromen. Hoe zit dat nu en hoe moeten we daarmee omgaan? In zijn analyse komt Naím niet veel verder dan een pleidooi tegen demagogen en extremisten en de noodzaak van politieke hervormingen. Hoewel ik dat laatste zeker wel met hem eens ben, had ik hier toch meer verwacht. Naím toont zich in dit boek dan wel een goede observator, maar nog niet de Newton die erin slaagt ‘harde’ bruikbare concepten te ontwikkelen. Oh ja, die titel slaat nergens op. Het einde van macht. Nergens in het boek suggereert Naím dat er een einde is of komt aan macht.
Over Peter van der Wel
Peter van der Wel houdt zich al ruim 30 jaar professioneel met de toekomst bezig. Hij is auteur van verschillende boeken op het gebied van futurologie en toekomstverkennen en mede-oprichter en voormalig vice-president van de Dutch Future Society.
