Wij mensen smullen maar al te graag van verhalen over anderen en ergeren ons mateloos aan hun gedrag. Aan de caissière in de supermarkt die over iedereen roddelt terwijl we staan af te rekenen. Aan alle automobilisten op de weg — ze rijden allemaal in de weg. Aan mensen die zomaar hun mening verkondigen. Wat we daarbij voor het gemak vergeten, is dat we dit zélf ook doen.
En precies daar gaat Menselijke gebreken voor gevorderden over. Roos Vonk houdt ons een spiegel voor — en het spiegelbeeld is zelden flatterend. Met een flinke dosis humor en sarcasme legt ze de soms pijnlijke waarheid bloot. Ze verwijst naar tal van onderzoeken over het menselijk brein. Het is dus niet alleen geestig, maar ook onderbouwd. Leg je er maar bij neer. Of zoals Vonk zelf zegt: ‘We moeten met z’n allen een toontje lager gaan zingen.’ En ook: ‘Het opgeven van illusies over jezelf kan pijnlijk zijn, maar het biedt ook een spectaculaire verruiming van je blik.’
Geruststellend menselijk
Door het hele boek heen staan in de kantlijn verwijzingen naar andere hoofdstukken, en naar haar eerdere boek Ego’s en andere ongemakken. Je hoeft het boek dus niet van voor naar achter te lezen. Kris kras is ook prima – alsof je door een stad dwaalt en spontaan een leuk zijstraatje inslaat. Het leest heerlijk luchtig, terwijl de inhoud blijft hangen.
Grappig genoeg betrapte ik mezelf tijdens het lezen op de gedachte: had ik nu maar een klikfunctie, zodat ik direct bij het juiste stukje tekst zou uitkomen. Of op z’n minst een CTRL+F, om snel iets op te zoeken. ‘Stom,’ dacht ik nog. Tot mijn verbazing beschrijft Vonk precies dát in het hoofdstuk Undo — het verlangen naar een zoekfunctie, of nog liever: een ongedaan-maakknop in het echte leven. Een hele geruststelling. Ik ben dus gewoon... mens.
Niet expres
Wat mij betreft zou Menselijke gebreken voor gevorderden verplichte kost moeten zijn voor elke opleiding, welk vakgebied dan ook. Op humoristische wijze neemt Vonk de lezer mee op een reis door het eigen hoofd. Na enige weerstand (want nee, zo ben jij toch niet?) volgt al snel de beschamende herkenning. Jawel. Zo ben ik dus wél.
Gelukkig biedt Vonk ook hoop. Veel van wat we denken en doen, doen we niet expres. Het brein neemt geregeld een loopje met ons. En nee, dat betekent niet dat we er niets aan kunnen doen. ‘Wil je jezelf echt begrijpen, dan zul je domweg moeten aannemen dat je net zo bent als andere mensen,’ schrijft ze. En zo is het maar net.
Lees dit boek. Herlees het. Ga ervoor eens goed voor de spiegel staan. Misschien maken we de wereld zo een beetje mooier. Niet in je eentje, natuurlijk — door allemaal wat milder naar anderen te kijken én realistischer naar onszelf, kunnen we het brein misschien ooit een beetje te slim af zijn.
Mocht je nog twijfelen of je die spiegel wilt oppakken: niet doen! Menselijke gebreken voor gevorderden confronteert, prikt illusies door, maar laat je ook schaterlachen. Zo hard dat de tranen over je wangen lopen.
Over Amber Zwartbol
Amber Zwartbol is onderwijskundige (bij een overheidsinstantie).
