Volgens Martin Hetebrij kunnen wij veel leren van de manier waarop Mandela als leider en politieke speler zijn doelen probeerde te bereiken. Met zijn analyse van het handelen van Mandela levert hij de bouwstenen voor een model van politiek meesterschap. Dat model bevat veel van wat nodig is om meester te worden over onszelf en onszelf niet te laten overmeesteren door de krachten uit onze omgeving. Nelson Mandela gebruikte communicatie en macht als basisingrediënten in zijn politiek handelen. Ingrediënten die wij in het (organisatie)leven dagelijks ontmoeten, of we dat nu leuk vinden of niet. Daar goed mee leren omgaan is essentieel voor iedereen die het politieke spel goed en opbouwend wil spelen. Hetebrij heeft de reconstructiemethode gebruikt om op basis van de verhalen van en over Mandela zicht te krijgen op zijn handelen, de keuzes die hij maakte en de overwegingen die speelden bij de keuzes. Voor het reconstrueren van de acties van Mandela gebruikte de auteur een model voor politiek handelen dat bestaat uit vijf keuzemomenten: het vaststellen van het politieke doel, het definiëren van het probleem, het kiezen van een positionering, het inzetten van communicatie en macht en de wijze van communiceren. Voor het reconstrueren van de wijze waarop Mandela in die acties communiceerde, gebruikte Hetebrij een model voor strategische communicatie. Mensen gebruiken communicatie en macht om elkaar te beïnvloeden. Bij communicatie gebruiken we informatie en argumenten om opvattingen of keuzes te onderbouwen of te ondergraven. Op die manier willen we de ander overtuigen om zich achter ons standpunt te scharen. Bij macht gebruiken we geen argumenten maar sancties om de ander met ons te laten instemmen. Het levensverhaal van Mandela laat drie manieren zien van reageren op macht. Bij conformeren en onderwerpen geeft iemand de vrijheid op om zelf te bepalen wat hij denkt en doet. Eigen initiatief verdwijnt en passiviteit neemt het over. Bij conformeren en vechten domineert eigenbelang en inzichten en waarden spelen nauwelijks een rol bij het maken van keuzes. Wie autonoom wil blijven en tegelijk wil vechten voor zijn normen en waarden zal in staat moeten zijn tot hoogwaardige communicatie met lot- en bondgenoten. Het hebben van een gezamenlijk doel daarbij is van groot belang. Verbinden is een vorm van beïnvloeding waarbij we vooral communiceren en macht door communicatie wordt gestuurd. Bij vechten staat macht centraal en volgt de communicatie. In zijn politieke handelen ging Mandela uit van verbinden als regel en vechten waar het moet. Hij kon het vechten stoppen en overgaan op verbinden omdat hij beschikte over het vermogen te herstellen waar mogelijk. Martin Hetebrij verbindt zijn inzichten op het gebied van macht en communicatie telkens aan voorbeelden en onderdelen uit het levensverhaal van Mandela. Dat levert veel bruikbare lessen op voor het hedendaagse hectische organisatieleven. De reconstructie van Mandela’s politiek meesterschap laat een sterk rationeel beeld zien. Het is de vraag of dit komt doordat Mandela een sterk rationele speler was of dat de reconstructiemethode alle irrationele elementen negeert. Het zou daarom goed zijn te onderzoeken wat de methode oplevert als we die zouden toepassen op meerdere interessante leiders in Nederland en of dat ook meer inzicht geeft in de irrationele aspecten van politiek handelen. Een mooie uitdaging voor de auteur.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
