Kuipers stelt in Navigeren in de mist: ‘wij mensen zijn niet goed in het omgaan met dingen niet weten en er is ons veel aan gelegen om onze omgeving zo voorspelbaar mogelijk te maken’. De auteur vindt dat onzekerheid en onwetendheid, die zij samen niet-weten noemt, niet genoeg gewaardeerd wordt. Onzekerheid is volgens haar nodig om ons nieuwsgierig, betrokken en alert te houden. Ze heeft haar boek geschreven voor leiders die willen ontdekken hoe ze in een complexe en veranderende omgeving resultaten kunnen boeken. Deze omgeving van niet-weten vraagt om een nieuwe taal, andere manieren van samenwerken, maar vooral een nieuwe manier van zijn die vertrouwen geeft. ‘Ook als jij zelf de antwoorden niet hebt.’
Weerspiegeling
Een van de principes achter haar idee van leiderschap van niet-weten is dat buiten binnen weerspiegelt. Daarmee bedoelt Kuipers dat leiderschap begint bij wie je in essentie bent, dat wat we om ons heen zien gebeuren een weerspiegeling is van wat erin onszelf speelt. Ze stelt dan ook dat de sleutel tot het realiseren van verandering, of tot het oplossen van problemen, in ons ligt. In het boek gaat de lezer met Kuipers op zoek naar welke manier hij anders naar zichzelf en zijn omgeving kan kijken. Navigeren in de mist kun je volgens de auteur zien als een gereedschapskist waaruit je ideeën en oefeningen kunt halen.
Gebruiksaanwijzing
Een van de hoofdstukken van het boek heeft de intrigerende titel ‘Mens – een nieuwe gebruiksaanwijzing’. Hierin besteedt Kuipers onder meer aandacht aan de drie breinen die we hebben. Naast het brein in ons hoofd hebben we nog een brein (eigenlijk is volgens sommige auteurs het begrip brein niet helemaal op z’n plaats, maar dat terzijde) in het hart en één in de buik. Deze twee breinen hebben net als ons hoofd-brein volledig autonome zenuwstelsels. Ze benadrukt het belang van nieuwsgierigheid naar wat je gevoel je vertelt. Om de denkers onder de lezers op weg te helpen staat in het boek een korte ‘Basiscursus voelen voor denkers’.
Navigatiesystemen
Hoe complex of onzeker een situatie ook is, volgens Kuipers zijn er drie navigatiesystemen die je helpen om de weg te vinden door de wirwar aan dilemma’s, onzekerheden en tegenstellingen. Het navigatiesysteem bestaat uit drie componenten: een moreel kompas, een persoonlijke en een gemeenschappelijke visie en waarden. Maar je kunt ook sturen door de prikkels in de omgeving de goede kant ‘op te zetten’, zodat je als vanzelf richting het gewenste doel of resultaat blijft bewegen.
Systemisch
In zo’n veertig pagina’s geeft Kuipers een heldere uitleg over de kern van de systeembenadering en vooral van systemisch waarnemen bij niet-weten. Een mooie doordenker is de stelling dat als groepen uit zichzelf bewegen, sturing eigenlijk altijd een vorm van verstoring van de dynamiek is. Sturen gaat volgens Kuipers vooral om invloed uit te oefenen op datgene dat niet vanzelf tot stand komt. Aansluitend gaat ze in op hoe je met communicatie de perceptie en realiteit van je organisatie creëert en hoe taal invloed heeft op organisatiecultuur.
Maakbaarheid
Het boek van Kuipers begint met het ‘Manifest voor leiderschap bij niet-weten’. Dit begint als volgt: ‘Wij erkennen dat niet weten, verandering en complexiteit onlosmakelijk deel uitmaken van het leven. Wij laten zien dat er betere manieren zijn om daarmee om te gaan dan een volledig planbare, maakbare en beheersbare (werk)omgeving na te streven. Niet weten heeft inherente waarde die de menselijke ervaring rijker maakt…..’
Om als auteur je boodschap duidelijk te maken helpt het soms om wat stellig te zijn. Maar de eerste zin van haar manifest is mij toch wel iets te stellig en te veel een open deur. Het lijkt me toch aannemelijk dat er geen manager of mens te vinden is die gelooft in de volledig planbare wereld.
Principes
Kuipers onderkent zeven principes achter leiderschap bij niet- weten. Het eerste principe is potentie: niet-weten is geen risico maar een veld vol mogelijkheden. Als je dat potentieel omarmt, kun je de toekomst in elk moment creëren. Het tweede principe is vertrouwen: alle processen in onze leefwereld volgen een natuurlijke weg. Je komt precies uit waar je moet zijn, ook al had je de route zelf niet vooraf kunnen bedenken.
Dat tweede principe impliceert dat de uitkomst altijd goed is, ongeacht wat die uitkomst is. Een leider als Zelensky ziet dat waarschijnlijk toch anders. Waar hij precies op moet vertrouwen weet ik niet. Die kan vermoedelijk meer met principe drie: Dat de realiteit continu in beweging is en steeds zoekt naar balans. Dat het beter is te sturen, rekening houdend met de bewegingstendens, dan op basis van ‘gestolde werkelijkheid.’ Maar ook daar kun je je afvragen of de bewegingstendens in een richting gaat die voor de leider acceptabel of gewenst is.
Volledigheidshalve volgen hieronder de andere principes van leiderschap bij niet-weten: overgave, verbeeldingskracht, synchroniciteit en buiten weerspiegelt binnen.
Intrigerend
Kuipers heeft een intrigerend boek opgeleverd. Ze heeft een prettige schrijfstijl en de uitgever heeft er een mooi opgemaakt boek van gemaakt. Elk van de zeven hoofdstukken heeft dezelfde, heldere structuur: introductie op het onderwerp, theorie, een gemarkeerd blokje verdieping, theorie en samenvatting. En tussendoor staan oefeningen en korte opdrachten. Achter in het boek verantwoordt ze de bronnen, waar ze zich op baseert maar waar ze helaas in de tekst niet naar verwijst. Er ontbreekt de index die het opzoeken van namen of onderwerpen vergemakkelijkt.
Niet-Weten-Leiderschap
De titel ‘navigeren’ suggereert meer dan Kuipers waarmaakt in haar boek. De subtitel van het boek duidt de lading aanmerkelijk beter: leiderschap bij ‘niet-weten’. Bij Kuipers is navigeren vooral een zaak van leiderschap, maar navigeren vraagt tot meer dan dat. Kuipers geeft de lezer een nieuwe taal, een andere kijk op sturen en suggesties voor, zoals Kuipers het zelf noemt, een nieuwe manier van zijn. Of je met de aangereikte gereedschapskist beter kunt navigeren in de mist, of zoals Kuipers het zelf noemt, in een situatie van niet-weten, valt nog te bezien. In ieder geval heeft Kuipers met haar boek een nieuwe loot aan de stam van leiderschapsscholen toegevoegd: Niet-Weten-Leiderschap.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
