De consultancy industrie - ‘Ontluisterend inzicht’

Een consultant inhuren, wat is daar nou erg aan? Iemand die met veel deskundigheid en een frisse blik van buiten een organisatie tijdelijk verder helpt? Helemaal niets toch. Mazzucato en Collington bestempelen deze mensen dan ook terecht niet tot boeman m/v. In mijn werk ontmoet ik er ook veel: bevlogen deskundigen, die de wereld oprecht mooier willen maken. Het systeem waarin zij werken is echter minder inhoudelijk gemotiveerd. Consultancybureaus, met name de grote spelers, zijn extreem commercieel gedreven bedrijven die op zijn zachtst gezegd amoreel te werk gaan, en vaak zelfs immoreel.

De sector

De consultancy industrie gaat over hoe dat zo gekomen is. De auteurs gaan in op het ontstaan en de groei van de sector en de manier waarop vooral overheden ervan afhankelijk zijn geworden. De nadruk in het boek ligt sterk op de publieke sector en de politieke invloed op de uitvoering van de publieke taken of juist de uitbesteding daarvan. Er is veel politiek gewin te behalen door te roepen dat er te veel ambtenaren zijn en dat de markt maatschappelijke problemen veel beter kan oplossen dan de overheid. Ronald Reagan zei het al: de overheid is niet de oplossing, maar het probleem. Sinds de entree van het neoliberalisme en de ‘derde weg’ in de politiek is het geloof in het marktdenken steeds meer gegroeid. En heeft de overheid, zo blijkt ook weer uit recent onderzoek, het imago om traag en niet innovatief te zijn. Wie wil daar dan werken? Als je ook naar een gerenommeerd adviesbureau kan waar de salarissen ook nog eens beduidend hoger zijn?

Spiraal

Het is een ingewikkelde spiraal geworden. Bureaus zijn amoreel als het gaat om voor wie ze werken, dat maakt hun niets uit. Maar het wordt immoreel als er willens en wetens misbruik gemaakt wordt van hun positie. Het boek puilt uit van de voorbeelden waar je broek van afzakt. En die vaker voorkomen dan je zou denken. Wat dacht je van overheden die consultants inhuren om de voorwaarden op te stellen waaronder consultants worden ingehuurd? En consultants die overheden vooral adviseren om overheidstaken uit te besteden aan marktpartijen? Dat is wel heel erg ‘wij van wc-eend adviseren wc-eend’. En het kan nog erger. Want de reden waarom sommige bureaus graag voor overheden werken, is dat ze daar informatie kunnen verzamelen en zelfs wet- en regelgeving kunnen beïnvloeden die hun lucratievere klanten in het bedrijfsleven ten goede komt… En terwijl internationale bedrijven ronkende reclames maken over hun duurzaamheidsambities, helpen ze nog veel meer bedrijven met ontwikkelingen die die ambities juist weer flink teniet doen…

Angelsaksische landen

Het onderzoek van Mazzucato en Collington heeft vooral plaatsgevonden in Angelsaksische landen. Ze laten bijvoorbeeld zien hoe lucratief Brexit was voor de consultancybusiness. Het lijkt me een illusie om aan te nemen dat de dynamiek in Nederland anders is. Ook hier hoor ik vaak bij mijn werk bij de overheid van deskundige en betrouwbare beleidsadviseurs dat hun advies pas landt bij bestuurders als er het logo van een adviesbureau op staat. En bestuurders gebruiken externe adviseurs graag als legitimatie van hun beslissingen: kijk maar, bureau X adviseert dit. Ook handig dat je een externe de schuld kunt geven als er iets mis gaat natuurlijk. Lullig voor de bureaus, maar ze lijken er geen schade van te ondervinden…

Herwaardering

Hoog tijd voor de herwaardering van het ambtenaarschap dus! Mazzucato en Collington doen hier aanbevelingen voor, die eigenlijk erg voor de hand liggen. Investeer in je eigen mensen! Houd kennis binnenboord! Een aansprekend niet-Angelsaksisch voorbeeld uit het boek: als de Rwandese regering haar ebolapreventie had uitbesteed aan een managementconsultant, zou zij niet de bijbehorende kennis en middelen hebben ontwikkeld die de basis vormden van haar COVID-19-respons. En nogmaals: niets ten nadele van de bevlogen consultants die echt de wereld mooier willen maken. Maar het is hoog tijd voor een reset van het systeem. Hopelijk draagt dit boek hieraan bij.