De lezer van Omarm de chaos van Jan Rotmans verneemt dat de macht nog in handen ligt van de mensen die de status quo willen verdedigen, maar dat dat niet lang meer zal duren. Hoogleraar en activist Rotmans stelt zich kwetsbaar op maar is tegelijkertijd ook heel duidelijk naar partijen die mooi praten en niets doen. In dit boek roept hij bedrijven en individuen op om daar verandering in te brengen.
Willen we de chaos omarmen moeten we eerst de rust in onszelf vinden. We moeten een verbinding maken tussen hoofd en hart. Rotmans schrijft dat hij zelf in verbinding met zichzelf kwam na een ernstig fietsongeluk. Daarna ging het roer om. Hij heeft samen met Marjan Minnesma ‘Urgenda’ (de urgente agenda) opgericht en heeft succesvol rechtszaken tegen de staat aangespannen over klimaatbeleid. Daarmee maakt Rotmans duidelijk dat de transitie die hij voorstaat niet alleen een technische of een rationele stap is. Het is ook een emotionele stap: de stap van willen.
Transitiedenken
Rotmans gaat niet akkoord met mensen die zeggen dat ‘ze wel willen veranderen, maar dat het systeem hen belet’. Jij bent het systeem, riposteert hij dan. Mensen maken de systemen. Al die kleine stapjes helpen in ons denken, voor Rotmans is dat ‘transitiedenken’. Hij houdt de lezer voor dat veel doorbraken in de geschiedenis zijn ontstaan vanuit iets kleins zoals MeToo, Black Lives Matter en de klimaatbeweging.
Er zijn echter niet alleen mensen nodig die verbinden, maar ook mensen die bouwen en mensen die slopen. Daarnaast zijn er in de visie van Rotmans ‘koplopers’ nodig. Voor iedereen kan er daarom een rol weggelegd zijn.
Van bezit naar gebruik
Een transitie zoals Rotmans die voorstaat is niet gemakkelijk. In de jaren ’90 kenden we onze eigen latente behoeften niet en gaven Nederlanders nog aan dat ze geen interesse hadden in mobiel bellen. Toch is die transitie gemaakt. De volgende transitie die gemaakt zal moeten worden is de overgang van bezit naar gebruik. Heel simpel: we moeten een auto niet willen bezitten maar gebruiken. De reden is duidelijk: het scheelt enorm veel uitstoot. Maar het geldt ook voor bijvoorbeeld meubels. Die moeten we na gebruik weer terugbrengen bij - laten we zeggen - IKEA. Voor Rotmans is circulair belangrijker dan verduurzamen.
Shell en ABP
Rotmans is bij veel grote en bekende bedrijven geweest als spreker. Maar zowel IKEA, de Rabobank, Shell, het ABP of Tata zijn niet echt anders gaan denken of werken. Sterker nog: ze bleven volharden in niet-duurzame werkwijzen. Opmerkelijk is de positie van Shell, dat in de jaren '90 zijn tijd ver vooruit was. Bekende namen die gelieerd zijn aan Shell zijn Arie de Geus die de klassieker De levende onderneming schreef en Peter Schwarz met zijn belangrijke werk over scenario’s. Maar vandaag de dag is Shell minder innovatief en wat kwalijker: het richtte een Twitter account op om alles wat Rotmans beweerde in twijfel te trekken. Exceptioneel? Waarschijnlijk niet. Het ABP verzocht Rotmans om bepaalde slides uit zijn presentatie te verwijderen, wat hij niet deed. Het spel van intimideren en bedreigen achter de schermen moeten we niet onderschatten, de belangen zijn immers groot. Transformationeel leiderschap is vereist en dat is wat bij veel bedrijven – niet alleen bij bovenstaande – node wordt gemist. Dat wordt duidelijk doordat bedrijven continu in dezelfde groef blijven draaien door te vergaderen, structuren te bedenken in stuurgroepen, klankbordgroepen etc. Een recept voor mislukking, aldus Rotmans.
Palet van transities
Toch is Omarm de chaos geen somber boek. In een apart hoofdstuk neemt Rotmans de lezer mee naar een palet van tien transities. Hij laat daarin zien wat er mogelijk is, niet per sé wat moet gebeuren. Met veel belangstelling las ik de transitie die gemaakt moet worden in het onderwijs. Rotmans merkt op dat het onderwijs al decennialang gevangen zit in de wurggreep van een verouderd systeem. De kern van de onderwijstransitie is voor Rotmans de verschuiving van standaard naar gepersonaliseerd onderwijs. Leerlingen en studenten worden nu te veel voorbereid op continuïteit en stabiliteit in plaats op verandering en instabiliteit. Het zou een transitie zijn als er in plaats van vakken wordt gewerkt met vraagstukken.
In het laatste hoofdstuk besteedt Rotmans aandacht aan de persoonlijke transitie: de reis naar binnen. We leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk. Wij mogen blij zijn aldus de auteur dat we dit mee mogen maken, maar dan moeten we wel de chaos omarmen. Een indrukwekkend boek.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
