Op de een of andere manier denken we bij ethiek al snel aan regels en dingen die niet mogen. ‘Ethisch handelen’ klinkt voor velen als een moeilijk begrip, dat we associëren met braaf in de pas lopen. En dat is in het Nederlands denken niet populair. Misschien dat een verandering van perspectief kan helpen: van braaf naar praktische filosofie en economie. Want dat is precies wat dit boek doet.
Filosofie
Ik hou van filosofische boeken. Zo las ik Bluf jezelf door het leven, dat me leerde over het nut van leugens. Socrates op sneakers hielp me om betere vragen te stellen, en Avonturen bestaan niet liet het verschil zien tussen verhalen en het echte leven. Het feilbare geweten is ook filosofisch, en net zo toegankelijk. Hoe dat werkt staat in de ondertitel: in gesprek met Adam Smith over ethiek in beroep en bedrijf.
Dialoog
Het is letterlijk hoe dit boek in elkaar zit: grofweg de helft is geschreven als fictieve dialoog tussen Karssing als auteur en achttiende-eeuwse filosoof Adam Smith. De dialogen laten me vaak glimlachen, Karssing gebruikt ze bijvoorbeeld om speelse kritiek te geven op zijn eigen standpunten. Daarin doet hij denken aan oerfilosoof Plato, die in zijn boeken Socrates van alles in de mond legt. Net als bij Plato helpen de dialogen in dit boek om nuances in de boodschap duidelijk te maken.
Dat is goed, want nuances zijn belangrijk binnen de ethiek, of in ieder geval om het gedachtegoed te begrijpen van Adam Smith. Die kennen we natuurlijk als grondlegger van de moderne economie, waar egoïsme centraal staat en de onzichtbare hand alles in goede banen leidt. Toch? Nou nee.
Een andere Smith
Karssing legt uit dat de kern van Smiths denken totaal anders is. Hij is slachtoffer van citaatschieters, die zijn werk slecht hebben gelezen en pakkende teksten hebben geïsoleerd. En dat is jammer, want de ideeën van Smith zijn origineel, rijk en toepasbaar.
Veel van zijn ideeën lijken op die van Aristoteles, die de deugden als uitgangspunt namen voor ethiek. Maar voor beide denkers geldt: ethiek staat niet stil. Deugden zijn geen externe gouden standaard, ze bevinden zich niet in een ideeënhemel zoals bij Plato. Ze zitten vast aan menselijk gedrag en zijn daarmee constant in ontwikkeling. De filosofische purist kan hier bezwaren uiten, want hoe weet je dan of iets echt goed is? Omdat Adam Smith vanuit het echte leven denkt, is de kritiek niet relevant. Het gaat niet om een sluitend paradigma, maar om mensen in hun dagelijks doen en laten.
Geweten
Karssing legt de begrippen van Smith goed uit. Hij schrijft over het geweten als manier van denken en toetsen. Dat geweten ontwikkel je én is constant in ontwikkeling. Smith noemt het de Onafhankelijke Toeschouwer. Hoewel de term voor mij wat te veel naar een Gouden Standaard neigt, klopt de uitleg wel. Het gaat erom dat je dankzij omgaan met anderen een algemeen beeld krijgt van wat oké is om te doen. Het is dus steeds in ontwikkeling, iets waar je zelf aan moet blijven werken. With great power comes great responsibility, dus hoe meer besluiten je neemt, hoe scherper je de Onafhankelijke Toeschouwer moet houden.
Onderbelicht
Wat voor mij te weinig aandacht krijgt, is de tweedeling tussen de twee wegen naar persoonlijk geluk en een prettige samenleving. Karssing voert vanuit Smith aan dat streven naar wijsheid en streven naar rijkdom gelijkwaardige keuzes zijn. Hoewel hij ingaat op risico's van macht en winst op korte termijn, overtuigt hij niet. Ik blijf met vragen zitten over de uitkomsten van keuzes in de praktijk.
Innerlijke Adam Smith
Het is overduidelijk dat Karssing groot kenner is van het werk van Adam Smith. En in zijn bescheidenheid noemt hij anderen als nog grotere kenners. Met name de ethisch-economische ideeën werkt hij uit aan de hand van wat anderen zeggen. En dat had van mij niet gehoeven. Karssing mag als expert zijn innerlijke Adam Smith oproepen voor een beter resultaat. Nu blijft het wat hangen in het voorschrijven van persoonlijke goede voornemens, die op magische wijze leiden tot een betere organisatie, economie en samenleving. Onzichtbare hand, iemand?
Verder durven denken
Karssing is erin geslaagd ethiek toegankelijk te maken voor een grote doelgroep. Met Het feilbare geweten biedt hij houvast voor een andere manier van denken. Anders, maar met wortels die reiken tot Aristoteles. Managers en ondernemers die verder durven denken dan de winst van volgend kwartaal moeten dit boek zeker lezen. Of lezers het praktisch genoeg vinden is aan henzelf: in hoeverre maak je denken van invloed op je handelen?
Over Hans de Witte-van Mierlé
Hans de Witte - van Mierlé is coach, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.
