Volgens A.O. Kouwenhoven zijn er twee eisen: volledigheid en actualiteit. Daarop aanvullend vind ik dat zo’n handboek opgezet moet zijn met een weldoordachte structuur en een consistente volgorde van aspecten of elementen.
Wat betreft actualiteit voldoet de publicatie. Er wordt aangesloten op de ontwikkelingen van de afgelopen jaren tot en met de nieuwe governance codes.
Wat volledigheid aangaat geven de auteurs zelf aan dat er nog veel meer te behandelen is dan in dit boek besproken is en kan zijn. Ze hebben bewust gekozen om een tweetal beperkingen aan te brengen. Ze gaan beperkt in op grondslagen, methoden en strategieën van toezicht (bijvoorbeeld toezichtvisie, toezichtkader en traditionele en actuele elementen van toezicht zoals verandervermogen en wendbaar leiderschap) en het niet bespreken van onderwerpen als ondernemerschap, leiderschap en persoonlijkheid.
Wat de gekozen structuur betreft valt op dat na de inleiding en een overzicht van geïnterviewde personen het boek in hoofdstuk drie begint met een déconfiture, de gekende Meavita casus. Het illustreert hetgeen in het volgende hoofdstuk aan de orde komt: de structurele tekortkomingen in het toezicht. Deze tekortkomingen worden jammer genoeg niet teruggekoppeld aan de casus.
Verder is de lijn en volgorde van de behandelende onderwerpen lastig in één oogopslag te overzien. Dit hindert echter niet omdat de onderwerpen op zichzelf wel systematisch besproken worden. Bovendien sluit elk onderwerp met een praktische lijst van checkpoints af.
Wat passeert achtereenvolgens de revue?
In hoofdstuk 5 komt de pro-actieve voorzitter naar voren met informatie over zijn taak en rol en over de samenhang van deze taak en rol met de context, met het governance model en met de taak en rol van de raad van commissarissen/toezicht als geheel.
Ook de betekenis van pro-actief zijn en het gegeven dat pro-activiteit én de taak én de rol betreft worden uitgewerkt.
Daarna volgen drie hoofdstukken over de verschillen in de context. Een over de verschillen tussen privaat en semipublieke toezicht, een over de voorzitter in de verschillende sectoren zoals familiebedrijf, private equity of zorgsector en een over de verschillen in de governance stelsels.
Hierna wordt in hoofdstuk 9 teruggekoppeld op de taken van de raad: de gekende drie-eenheid toezicht, advies en werkgeverschap, aangevuld met leiderschap.
Dit leiderschap wordt begrepen als leiderschap in de besturing van het bedrijf of de organisatie. Het leiderschap van de voorzitter is dan in plaats van of aanvullend op de leiding, die het bestuur heeft en geeft. Een wezenlijk aspect.
Doch er zijn nog twee vormen van leiderschap, die de voorzitter aangaan, die niet uitgewerkt zijn. Dat zijn het leidinggeven aan het team van toezichthouders inclusief hun taken en rollen en het leidinggeven aan de governance taken van de raad.
De relatie tussen voorzitter van de raad en de bestuursvoorzitter (de interne liaison), de positie van de raad in visie en strategie zaken, het omgaan met onregelmatigheden en het omgaan met cultuur en gedrag vullen de volgende vier hoofdstukken.
Hoewel de hoofdstukken van 9 tot en met 13 in wezen over de raad gaan komen de taken van de voorzitter op die aspecten in de checkpoints goed aan bod.
Van geheel andere orde zijn de daarop volgende hoofdstukken met een variatie van thema’s: van de kwaliteit of kwaliteitseisen voor de raad (goed inzicht is niet voldoende voor goed toezicht), de samenstelling van de raad en de keuze van de voorzitter, via het werken met een vicevoorzitter, de omgang met de secretaris en de externe contacten van de voorzitter (de externe liaison) naar het introduceren, blijven leren en evalueren en het tijdsbeslag en de beloning.
Afgesloten wordt met het echte handwerk van de voorzitter: het leiden van vergaderingen en van andersoortige bijeenkomsten.
Afgerond wordt het boek met handige hulpmiddelen zoals een lijst van afkortingen, english summary, samenvatting, checkpoints per chapter, checkpoints per hoofdstuk, literatuur en trefwoordenlijst.
Het Handboek voorzitter is een uitermate rijk boek. In volgorde van belangrijkheid is het boek rijk aan onderwerpen, rijk aan praktijkervaringen en waardevolle inzichten en rijk aan quotes van bekende toezichthouders en bestuurders.
Handboek voorzitter is dus een aanrader voor voorzitters en leden van raden van commissarissen/toezicht, bestuurders en kandidaten voor deze functies. Een minpuntje is de term ‘handboek’, omdat het de daarbij behorende structuur mist. Voor de liefhebbers is een goed voorbeeld daarvan het doorwrochte Duitse handboek: ‘Arbeitshandbuch für Aufsichtsratsmitglieder’ van Von Schenck, Kopper, Doralt et al. IV, (2013).
Over Jacques Gerards
Jacques Gerards is directeur van Bureau Bestuurlijk Advies en partner van het Instituut Governance & Leiderschap.
