Yuval Noah Harari, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van Jeruzalem, heeft het weer geflikt. Na zijn bestsellers Sapiens (over het verleden) en Homo Deus (over de toekomst) zet ook het derde boek over de 21 lessen voor de 21e eeuw (de uitdagingen van nu) de lezer aan het denken. Met verrassende inzichten, prikkelende stellingen en logisch klinkende redeneringen.
Hoe beschermen we onszelf tegen een nucleaire oorlog, ecologische rampen en technologische bedreigingen? Wat is de oorzaak van de opkomst van populisten als Donald Trump? Waarom verkeren liberale democratieën in een crisis en waarom worden we overspoeld door een stortvloed aan fakenews? Hoe moeten we terrorisme aanpakken en neemt de kans op een kernoorlog toe? Is het een goed idee dat maar een paar grote commerciële bedrijven de beschikking hebben over al onze data of moeten we dat reguleren? Kunnen het opkomend nationalisme en de vele religies een antwoord bieden of vragen de vele mondiale problemen een ander politiek systeem? En wat wordt de nieuwe wereldmacht, Amerika, Europa of China? Zo maar wat vragen en uitdagingen die auteur Yuval Noah Harari de revue laat passeren. Waarbij hij geen blad voor de mond neemt en met vlotte pen en veel kennis van zaken vertelt. 21e lessen voor de 21e eeuw bevat 5 delen over technologie, politiek, hoop en wanhoop, waarheid en veerkracht. Met in totaal 21 hoofdstukken die elk een actuele uitdaging beschrijven.
In het eerste deel passeren de belangrijkste technologische uitdagingen de revue. Het gaat dan met name om de impact van kunstmatige intelligentie, machine leren en big data. Volgens de auteur is de combinatie van biotech en infotech de grootste uitdaging van onze tijd. De dubbele revolutie in biotech en infotech verandert niet alleen de economie en samenleving, maar ook ons lichaam en onze geest. Hoe blijven we als mensheid in control en wat doen we met al die mensen waarvoor geen werk meer is als robots dat op grote schaal overnemen? Toch een universeel basisinkomen? Vrijheid en gelijkheid komen sterk onder druk te staan, en wie de data heeft, heeft het voor het zeggen. De auteur ziet een gevaarlijke ontwikkeling, namelijk dat de mensheid zich opsplitst in een kleine klasse van supermensen en een massale onderklasse van totaal overbodige homo sapiens. Nu al bezit de rijkste één procent de helft van alle rijkdommen ter wereld. En bezitten de rijkste honderd mensen meer dan de armste vier miljard. Deze verschillen tussen rijk en arm worden alleen maar groter als we niet oppassen, want het zullen vooral de rijken zijn die van al die nieuwe technologische mogelijkheden zullen profiteren. De elite zal zijn kans willen grijpen om de laatste resten van de verzorgingsstaat af te breken.
In deel 2 pakt de auteur een vijftal politieke uitdagingen bij de kop: broederschap, beschaving, nationalisme, religie en immigratie. Volgens de auteur krijgt de politiek in de eenentwintigste eeuw te maken met drie existentiële dreigingen: technologische ontwrichting, een nucleaire dreiging en de dreiging van een wereldwijde klimaatramp. Het is daarbij goed om je te beseffen dat de theorie van de 'botsende beschavingen' niet klopt, aldus de auteur. Biowetenschappers, met name genetici, hebben aangetoond dat er geen noemenswaardige biologische verschillen zijn tussen Europeanen, Afrikanen, Chinezen en Amerikaanse indianen. Ook zijn er volgens de auteur verrassend weinig verschillen tussen het sjiitische Iran, het soennitische Saoedi-Arabië en het joodse Israël. Het zijn allemaal bureaucratische natiestaten, zo voeren allemaal min of meer kapitalistisch beleid, vaccineren allemaal hun kinderen tegen polio en ze laten hun bommen allemaal maken door scheikundigen en natuurkundigen. Op cultureel gebied zitten de grootste verschillen volgens de auteur in hoe de politiek in die landen omgaat met zaken als nationalisme, religie en immigratie. De auteur beschrijft overtuigend waarom nationalisme geen antwoord is op mondiale problemen zoals een wereldwijde milieuramp, technologische ontwrichting en de toenemende kans op een kernoorlog. Helaas bieden religies ook geen oplossing want religieuze leiders verpakken hun menselijk gedreven besluiten in religieus getinte smoezen die er bij veel volgers ingaan als zoete koek. Waarbij de joodse auteur het joodse geloof zeker niet spaart. Ieder voor zich en God voor ons allen is een slechte strategie voor de komende eeuw is zijn conclusie.
Hoop en wanhoop is het onderwerp van deel 3. Met onderwerpen als terrorisme, oorlog, god en secularisme. Daarin schrijft de auteur onder andere dat elke religie, ideologie en geloofsovertuiging zijn schaduwkanten heeft. De seculiere wetenschap heeft volgens de auteur minstens één groot voordeel boven de meeste traditionele religies, namelijk dat ze niet bang is voor haar eigen schaduw en in principe bereid is om haar fouten en blinde vlekken te erkennen. De auteur heeft ook nog wel een belangrijke waarschuwing, namelijk onderschat nooit de menselijke stupiditeit, want waarom beginnen we oorlogen terwijl we weten dat niemand er beter van wordt?
Deel 4 gaat over de waarheid. Met als eerste les ‘je weet minder dan je denkt’. Hoe meer mensen weten, hoe meer we ook weten wat we niet weten. Verder gaat het in dit deel over rechtvaardigheid. Wat kunnen mensen nog weten, en waarvoor kunnen mensen nog verantwoordelijk worden gesteld, in een globaliserende wereld die drijft op kunstmatige intelligentie en waarbij de waarheid en fakenews steeds moeilijker van elkaar te onderscheiden zijn? De laatste les in dit deel gaat over sciencefiction en dat de toekomst er in het echt heel anders zal uitzien dan in de film.
De auteur sluit het boek af met het vijfde deel over veerkracht. Met lessen over onderwijs, zingeving en meditatie. Verandering is de enige constante dus de belangrijkste vaardigheden worden volgens de auteur aanpassingsvermogen, het vermogen om nieuwe dingen te leren en het vermogen je niet uit het lood te laten slaan door onbekende situaties. Om mee te kunnen komen in de wereld van 2050 moet je niet alleen in staat zijn om nieuwe ideeën en producten te bedenken, je zult vooral jezelf meerdere keren opnieuw moeten uitvinden. En niet onbelangrijk? Wat wordt het nieuwe verbindende verhaal? Want het liberalisme is flink terrein aan het verliezen, zo schrijft de auteur. Sinds de wereldwijde crisis van 2008 zijn mensen overal ter wereld steeds meer teleurgesteld geraakt in het liberale verhaal. Het communisme had al afgedaan en nationalisme en religieuze tradities zijn volgens de auteur niet de oplossing, ze veroorzaken meer problemen dan ze oplossen. Zingeving en het geven van betekenis aan het leven wordt daarom voor elk individu belangrijker dan ooit. Meditatie kan daarbij helpen, de auteur heeft er in ieder geval zelf veel baat bij.
21 lessen voor de 21e eeuw is een interessant boek. Het zet je aan het denken, biedt verrassende inzichten en leerzame doorkijkjes naar het heden, verleden en de toekomst. Een geglobaliseerde wereld legt meer druk dan ooit op ons persoonlijk handelen en onze moraal, zo schrijft de auteur in het voorwoord. Als we kijken naar de huidige ontwikkelingen en leiders in politiek, economie en religie dan stemt dat niet direct vrolijk.
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
