Onderwijsrecht

Lijst met afkortingen xvii

1 Algemene inleiding 1
1.1 Het belang van het onderwijs 1
1.2 Het karakter van het onderwijsrecht 3
1.2.1 Ontwikkeling van het vak 3
1.2.2 Het algemene van het onderwijsrecht 6
1.2.3 Een functioneel vak 7
1.2.4 Maatschappelijke betekenis van het onderwijsrecht 8
1.3 De inbedding van het Nederlandse onderwijsrecht 9
1.4 De inhoud van dit boek 11

2 Constitutionele uitgangspunten van het onderwijs 15
2.1 Inleiding 15
2.2 Dualiteit 19
2.3 Deugdelijkheidseisen 22
2.3.1 Begrip en werking 22
2.3.2 Wettelijke grondslag 24
2.4 De rechten en vrijheden van het bijzonder onderwijs 26
2.4.1 Vrijheid van richting 26
2.4.2 Functies en begrip van ‘richting’ 29
2.4.3 Dragerschap 30
2.4.4 Wet verduidelijking burgerschapsopdracht: aanvaardbare beperking vrijheid van richting? 32
2.4.5 Vrijheid van inrichting in relatie tot richting 43
2.4.6 Vrijheid van inrichting buiten richting 49
2.4.7 Vrijheid van oprichting (stichting) 51
2.4.8 Islamitische scholen 54
2.4.9 Verlies aan onderscheidend karakter van richting 60
2.5 De positie van het openbaar onderwijs 62
2.5.1 Neutraliteit 62
2.5.2 Grondwettelijk primaat – samenwerkingsschool 68
2.5.3 Oprichting nieuwe openbare scholen 70
2.5.4 Relativering 71
2.6 De vrijheid van de school en de leraar 72
2.6.1 De pedagogische autonomie van de school 72
2.6.2 De pedagogische autonomie van de leraar 76
2.6.3 Academische vrijheid 79
2.7 De vrijheid van onderwijsvragers 86
2.7.1 Inleiding 86
2.7.2 Recht op onderwijs: algemeen 88
2.7.3 Perspectief: belang van het kind? 90
2.7.4 Recht op toegang 93
2.7.4.1 Algemeen 93
2.7.4.2 Recht op toegang tot onderwijs aan onderwijsinstellingen 93
2.7.4.3 Recht op deelname en afronding 106
2.7.5 Ouderlijk keuzerecht 108
2.7.6 Studenten en de Europese Unie 111
2.8 De positie van de nationale overheid 115
2.8.1 In Europa 115
2.8.2 Internationaal 118
2.8.3 Afronding 121

3 De leerplicht 123
3.1 Achtergrond 123
3.1.1 Korte wetshistorie 123
3.1.2 Internationaal recht 125
3.1.3 Territoriale werking 126
3.1.4 Maatschappelijke betekenis van de leerplicht 126
3.2 Aard en omvang van de leerplicht 128
3.2.1 Algemeen 128
3.2.2 ‘Gewone’ leerplicht 128
3.2.3 Vervangende leerplicht 131
3.2.4 Kwalificatieplicht 132
3.3 Vrijstellingen van de leerplicht 133
3.3.1 Algemeen 133
3.3.2 Vrijstellingen van de plicht tot inschrijving 133
3.3.3 Vrijstellingen van de plicht tot regelmatig schoolbezoek 136
3.4 Richtingsbedenkingen 140
3.4.1 Algemeen 140
3.4.2 Richting en openbaar onderwijs 141
3.4.3 Bestuur, rechtspraak en richtingsbedenkingen 142
3.4.4 Naar nieuwe regelgeving inzake consequenties richtingsbedenkingen? 150
3.5 Het gemeentelijk toezicht op de leerplicht 151
3.5.1 Algemeen 151
3.5.2 De leerplichtambtenaar: toezicht op naleving der wet 152
3.5.3 Leerplichtambtenaar: handhaving 152
3.5.4 Burgemeester en wethouders: controle en verantwoording 153
3.5.5 Bestuurlijke handhaving 154
3.6 De strafrechtelijke handhaving 155
3.7 Handhaving door de jeugdrechter 156
3.8 Tot slot 157

4 Het onderwijs 161
4.1 Een open begrip 161
4.2 Onderwijs niet altijd op een onderwijsinstelling 164
4.3 Naar een ander onderwijssysteem? 165
4.3.1 Algemeen 165
4.3.2 Doorlopende leerlijnen 165
4.3.3 Krimp 166
4.3.4 Integraal Kindcentrum 167
4.3.5 Curriculumhervorming 168
4.4 Digitalisering in het onderwijs 169
4.4.1 Inleiding 169
4.4.2 Digitalisering in ‘de klas’ 171
4.4.3 Digitalisering binnen management en bestuur 174
4.5 Passend onderwijs 178
4.5.1 Inleiding 178
4.5.2 Zorgplicht 179
4.5.3 Samenwerkingsverbanden 181
4.5.4 Ouders en leerlingen 182
4.5.5 Gevolgen voor het onderwijs in de klas 184
4.5.6 Toekomst Passend Onderwijs 184
4.6 Diploma’s 186
4.6.1 Inleiding 186
4.6.2 Maatschappelijke betekenis van het diploma 187
4.6.3 Een deugdelijke grondslag: vooraf 188
4.6.4 Achteraf: intrekking van diploma’s 191
4.6.5 Intrekken diploma in het hoger onderwijs 196
4.7 Internationaal onderwijs 197
4.8 Erkend of aangewezen ‘wettelijk gereguleerd’ onderwijs 199
4.8.1 Drie typen van eisen 199
4.8.2 Eisen ten aanzien van onbekostigd onderwijs tijdens de leerplicht 200
4.8.3 Eisen ten aanzien van particulier onderwijs buiten de leerplicht 201
4.8.4 Strafrechtelijke normen inzake onbevoegdelijk gegeven onderwijs 203

5 Het onderwijsbestel 207
5.1 Een nationaal systeem 207
5.1.1 Algemeen 207
5.1.2 Internationale normen: onderwijs voor doelgroepen 208
5.2 Onderwijsbestel: feitelijkheden 209
5.3 Onderwijsbestel: algemene doelen 210
5.4 Basisonderwijs 211
5.4.1 Begrip, plaats en doel 211
5.4.2 Algemene onderwijsdoelen 212
5.5 Speciaal onderwijs 216
5.6 Voortgezet onderwijs 220
5.6.1 Overgang van basisonderwijs 220
5.6.2 Vernieuwingen 220
5.6.3 Algemene inrichting 222
5.6.4 Het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) 224
5.6.5 Het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) 225
5.6.6 Het middelbaar algemeen voortgezet onderwijs (mavo): theoretische leerweg 226
5.6.7 Het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo): beroepsgerichte leerwegen 227
5.6.8 Gemengde leerweg 228
5.6.9 Leerwegondersteunend onderwijs 228
5.6.10 Samenwerking VO en MBO 229
5.6.11 Het praktijkonderwijs 230
5.7 Educatie en beroepsonderwijs 231
5.7.1 Beroepsonderwijs: opleidingen en leerwegen 231
5.7.2 Educatie 235
5.7.3 Algemene doelen 236
5.7.4 Kwalificatie 237
5.8 Hoger onderwijs 237
5.8.1 Wetenschappelijk onderwijs en hoger beroepsonderwijs 237
5.8.2 Bolognaverklaring 238
5.8.3 Bachelor en master 239
5.8.4 Vooropleidingseisen 240
5.8.5 Diplomering en titulatuur hoger onderwijs 241

6 Wetgeving in het onderwijs 243
6.1 Wet en Grondwet 243
6.2 Wet en beleid 247
6.3 Opbouw van de (sector)wetgeving 249
6.3.1 Algemeen 249
6.3.2 Deugdelijkheidseisen 249
6.3.3 Regels en bekostigingsvoorwaarden 250
6.3.4 Bekostigingsvoorschriften 253
6.3.5 Algemene bepalingen 253
6.3.6 Andere bepalingen 254
6.4 Structuur van de onderwijswet 255
6.4.1 Institutioneel gericht 255
6.4.2 Indeling 257
6.5 Regelgeving: centraal - decentraal 258
6.5.1 Algemeen 258
6.5.2 Wetstoepassing 258
6.5.3 Horizontale delegatie 259
6.5.4 Verticale delegatie; noodzaak en reikwijdte 260
6.5.5 Functionele decentralisatie op het terrein van bestuur en beheer 264
6.5.6 Veralgemenisering van het recht in het onderwijs 265
6.5.7 Onderwijsrecht en de Awb 266
6.6 Bijzondere voorzieningen en experimenteerbepalingen 267
6.7 Wetgevingsprocedure 271
6.8 Wetgevingsbeleid 273
6.8.1 Algemeen: deregulering en autonomiebevordering 273
6.8.2 Harmonisatie van wetgeving 276
6.8.3 Zorgplichtbepalingen 277
6.8.4 Wenselijke rolverdeling overheid en scholenveld 279
6.8.5 Kritiek op regeldruk 281
6.8.6 Invoering van nieuwe wetgeving 284

7 De organisatie van uitvoering en beleid 287
7.1 Algemeen 287
7.2 Minister van OCW 287
7.3 De Staten-Generaal 292
7.4 De Onderwijsinspectie 295
7.5 De Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) 299
7.6 De Onderwijsraad 300
7.7 SLO, Cito en College voor Toetsen en Examens 303
7.8 Decentraal bestuur 305
7.8.1 Algemeen 305
7.8.2 Gemeentebestuur 306
7.8.3 Provinciebestuur 311
7.9 Functionele decentralisatie 312
7.9.1 Algemeen 312
7.9.2 De onderwijsinstelling 314
7.9.3 Spanning tussen publieke taak en autonomie 318
7.9.4 Taak en markt 321
7.9.5 Bijzondere vorm van markttoezicht: de fusietoets 324
7.10 Samenwerkingsverbanden 326

8 Rechtsvorm en bestuurlijke inrichting instellingen 327
8.1 Introductie 327
8.2 Het begrip bevoegd gezag 327
8.3 Bestuursvormen in Wpo en Wvo 329
8.3.1 Rechtspersoon en orgaan 329
8.3.2 Integraal bestuur openbaar onderwijs 330
8.3.3 Vermogensrechtelijk verzelfstandigd bestuur openbaar onderwijs 332
8.3.4 Bestuurlijke samenwerking openbaar en bijzonder onderwijs 334
8.3.5 De samenwerkingsschool 335
8.3.6 Bestuursvormen van bijzonder onderwijs 339
8.3.7 Interne bestuursorganisatie in PO en VO 343
8.4 Bestuursvormen in de Web 344
8.5 Bestuursvormen in de Whw 346
8.5.1 Openbare universiteiten 346
8.5.2 Bijzondere universiteiten en hogescholen 348
8.6 Samenwerkingsverbanden 349
8.7 Principes van inrichting 350
8.7.1 Governance of goed bestuur 350
8.7.2 Scheiding bestuur en toezicht 353
8.7.3 De organisatie van medezeggenschap 361
8.7.4 Instrumenten voor verantwoording 363

9 Personeel 365
9.1 Inleiding 365
9.2 Het dienstverband in het duale bestel 366
9.2.1 Arbeidsovereenkomst 366
9.2.2 Principiële, maar beperkte eigen positie werknemers openbaar onderwijs 369
9.2.3 Richtingsontslag en uitingsvrijheid in het bijzonder onderwijs 373
9.3 Korte schets van de arbeidsvoorwaardenvorming in het onderwijs 380
9.4 Bevoegdheid, zedelijkheid en bekwaamheid 382
9.4.1 Bevoegdheid 382
9.4.2 Eisen inzake zedelijkheid 385
9.4.3 Bekwaamheidseisen 387
9.5 Professioneel statuut 388
9.6 De ontwikkeling van de medezeggenschap 391
9.6.1 De ontwikkeling van de medezeggenschap in het funderend onderwijs en het mbo 391
9.6.2 De ontwikkeling naar medezeggenschap in het hoger onderwijs 394
9.6.3 Opzet en structuur medezeggenschap 395
9.6.4 Geschillenregeling medezeggenschap 399

10 Ouders, leerlingen en studenten I 401
10.1 Inleiding 401
10.2 De aard van de rechtsbetrekking bij toelating 404
10.2.1 Algemeen 404
10.2.2 Privaatrecht en publiekrecht in het onderwijs: een kort overzicht 405
10.2.3 De onderwijsovereenkomst in de jurisprudentie 406
10.2.3.1 Het bijzonder onderwijs 406
10.2.3.2 Het openbaar onderwijs 408
10.2.4 De mogelijkheden en waarde van de onderwijsovereenkomst 410
10.3 Toelating, schorsing en verwijdering 415
10.3.1 Algemeen 415
10.3.2 Algemene procedurele aspecten 418
10.3.3 Voorwaardelijke toelating: het bindend studieadvies 421
10.3.4 Verwijdering om disciplinaire redenen 428
10.3.5 Weigering toelating op grond van school- of instellingsbeleid 434
10.3.6 Weigering toelating of verwijdering vanwege ‘handelingsverlegenheid’ 440
10.3.6.1 Algemeen 440
10.3.6.2 Wgbh/cz 440
10.3.6.3 Passend onderwijs: geschillencommissie 446
10.3.6.4 Passend onderwijs: jurisprudentie 446
10.3.7 Iudicium abeundi 450

11 Ouders, leerlingen en studenten II 455
11.1 Algemeen 455
11.2 Bestuurlijke rechten 455
11.2.1 De ouderraad 455
11.2.2 Vertegenwoordiging ouders in bestuur 456
11.3 Informatierechten 457
11.3.1 Algemeen 457
11.3.2 Informatie over onderwijs 457
11.3.3 Informatie aan gescheiden ouders 458
11.3.4 Informatie over de school of instelling 463
11.3.5 Het persoonsgebonden nummer 468
11.4 Klachtrecht 469
11.4.1 Algemeen klachtrecht 469
11.4.2 Verhouding tot bezwaar en beroep 474
11.5 Examineringsbeslissingen 475
11.5.1 Algemeen 475
11.5.2 De organisatie van de examens 479
11.5.3 Rechterlijke rol bij examineringsbeslissingen: formeel 487
11.5.4 Normen inzake examinering en overgang 488
11.6 Leerlingenvervoer 491
11.6.1 Algemeen 491
11.6.2 De bescherming van het ouderlijk keuzerecht 493
11.6.3 Onderwijs en zorg 497
11.7 Rechtspositie binnen de onderwijsinstelling: het leerlingen- of studentenstatuut 498
11.8 Sociale veiligheid 500

12 Planning en financiering 505
12.1 Inleiding 505
12.2 Planning van onderwijsvoorzieningen 506
12.2.1 Procedure nieuwe scholen Wpo en Wvo – algemeen 506
12.2.2 Een nieuw systeem van schoolstichting in PO en VO 507
12.2.3 Voorzieningenplanning speciaal (basis)onderwijs 514
12.2.4 Voorzieningenplanning Web 515
12.2.5 Voorzieningenplanning Whw 516
12.3 Bekostiging van onderwijsinstellingen 517
12.3.1 Algemeen: bekostiging en subsidie 517
12.3.2 Duurrelatie 520
12.3.3 Ontbreken subsidieplafond 521
12.3.4 Lump sum systematiek 523
12.3.5 Private financiering 525
12.3.6 Vraagfinanciering 530
12.4 Bekostiging door gemeenten 532
12.4.1 Wettelijk geregelde geldstromen 532
12.4.2 Huisvesting 533
12.4.2.1 Algemeen 533
12.4.2.2 Het besluitvormingsmodel 535
12.4.3 Overschrijding 541
12.5 Tegemoetkoming studiekosten, studiefinanciering 543

13 Handhaving en rechtsbescherming 545
13.1 Inleiding 545
13.2 Het inspectietoezicht 546
13.2.1 Algemeen: wettelijk toezicht op PO, SO, VO en mbo 546
13.2.2 Wettelijke voorschriften, indicatoren en inspectierapport 548
13.2.3 Systematiek van toezicht 550
13.2.4 Zeer zwak onderwijs 552
13.3 Accreditatie in het hoger onderwijs 555
13.3.1 Nieuwe opleidingen 555
13.3.2 Bestaande opleidingen 556
13.3.3 De verkorte procedure: instellingstoets 557
13.3.4 Instellingsaccreditatie? 558
13.4 Sancties in de bekostigingsrelatie 559
13.4.1 Algemeen 559
13.4.2 Inhouding en opschorting bekostiging 560
13.4.3 De correctie op de bekostiging 562
13.4.4 Direct ingrijpende ministeriële bevoegdheden: aanwijzing en spoed aanwijzing 565
13.4.5 Maatregelen 573
13.4.6 Boete 574
13.5 Rechtsbescherming in het onderwijs: algemeen 576
13.5.1 Inleiding: dualiteit en rechterlijke procedure 576
13.5.2 Rechtspraak in één of twee instanties 578
13.6 Voor-rechterlijke procedures 580
13.6.1 Inleiding 580
13.6.2 Inventarisatie 581
13.6.3 Individuele onderwijsvragers: toelating, verwijdering en examinering 582
13.6.4 Geschillen tussen collectiviteiten 590
13.6.5 Evaluatie 592
13.6.6 Naar een integrale geschillenregeling inzake toelating, schorsing en verwijdering 593
13.7 Afdeling bestuursrechtspraak RvS 596

Lijst van verkort aangehaalde literatuur 599
Literatuurlijst 613
Trefwoordenregister 639