Beleid in beweging

Deel I Achtergronden en benaderingen 15

1 Politiek, beleid en sturing: een positiebepaling 17
1.1 Inleiding 17
1.2 Politiek, beleid en sturing 20
1.2.1 Politiek 20
1.2.2 Allocatiemechanismen 23
1.2.3 Beleid 27
1.2.4 Sturing 28
1.2.5 Beleidsprocessen 28
1.3 Beleid in soorten en maten 29
1.4 Vooruitblik deel I 34

2 Beleid en maatschappij: beelden van een veranderende samenleving 37
2.1 Inleiding 37
2.2 De versplinterde samenleving 38
2.2.1 Structurele versplintering 39
2.2.2 Politiek-culturele versplintering 41
2.3 De netwerksamenleving 48
2.3.1 Kennis en informatie als motor 48
2.3.2 Knooppunten en stromen 50
2.3.3 De vierde wereld 53
2.3.4 Beeldcultuur 53
2.3.5 Staat zonder land 54
2.4 De risicosamenleving 57
2.4.1 Veranderende risico’s 57
2.4.2 De definitie van risico’s 60
2.5 De ontstatelijkte samenleving 62
2.6 Conclusie 65

3 Benaderingen van beleid 67
3.1 Inleiding 67
3.2 Een vergelijkingsmodel 69
3.3 De rationele benadering van beleid 71
3.4 De politieke benadering van beleid 80
3.5 De culturele benadering van beleid 89
3.6 De institutionele benadering van beleid 98
3.7 Conclusie 106

4 Benaderingen van sturing 111
4.1 Inleiding 111
4.2 Over sturing en sturingsconcepties 112
4.3 Klassieke vormen van sturing 116
4.4 De grenzen van sturing 120
4.5 Nieuwe vormen van sturing 123
4.6 Nieuwe sturingsmodaliteiten 128
4.6.1 Sturing op in- en outputparameters 129
4.6.2 Sturing op grond van incentives 134
4.6.3 Sturing op structurering en procedurering van relaties 137
4.6.4 Sturing als gemeenschappelijke beeldvorming 139
4.6.5 Maatschappelijke zelfsturing 141
4.7 Conclusie 144
4.8 Vooruitblik deel II 144

Deel II Fasen in de beleidscyclus en aspecten van beleid 149

5 Beleidsproblemen en agendavorming 151
5.1 Inleiding 151
5.2 Beleidsproblemen in soorten en maten 152
5.3 De sociale en politieke constructie van beleidsproblemen 157
5.4 Benaderingen van agendavorming 164
5.4.1 Non-decision-making 164
5.4.2 Het barrièremodel 166
5.4.2.1 Soorten agenda’s 166
5.4.2.2 Barrièremodellen 169
5.4.2.3 Kanttekeningen 173
5.4.3 Het stromenmodel 176
5.4.3.1 De stroom van problemen 177
5.4.3.2 De beleidsstroom 177
5.4.3.3 De stroom van politieke gebeurtenissen 178
5.4.3.4 Policy windows 179
5.4.3.5 Kanttekeningen 181
5.5 Conclusie 183

6 De vorming van beleid: ontwerp, instrumentkeuze en besluitvorming 185
6.1 Inleiding 185
6.2 Het ontwerpen van beleid: vier ontwerplogica’s 186
6.2.1 De rationele benadering: beleidsontwikkeling als het uittekenen’ van beleid 186
6.2.1.1 De beleidstheorie 186
6.2.1.2 Ontwerpstrategieën en de aard van beleidsproblemen 193
6.2.1.3 Kanttekeningen 195
6.2.2 De politieke benadering: beleidsontwikkeling als stratego 197
6.2.2.1 Het maken van een netwerkanalyse 198
6.2.2.2 De strijd tussen rationaliteiten 204
6.2.2.3 De coproductie van beleid als een vorm van netwerkmanagement 206
6.2.2.4 Interactieve beleidsvoering 219
6.2.3 De culturele benadering: beleidsontwikkeling als beeldenstorm 224
6.2.4 De institutionele benadering: beleidsontwikkeling als waarderingspraktijk 228
6.3 Beleidsinstrumenten 231
6.3.1 Beleidsinstrumenten nader beschouwd 231
6.3.2 Beleidsinstrumenten in soorten en maten 234
6.3.3 De informatisering van beleidsinstrumenten 236
6.4 Besluitvorming over beleid 239
6.4.1 Terug naar de klassieken 240
6.4.1.1 Beperkte rationaliteit 240
6.4.1.2 Incrementalisme 241
6.4.1.3 Mixed scanning 243
6.4.1.4 Normatief optimummodel 244
6.4.2 Van fasen naar stromen, ronden en arena’s 246
6.5 Conclusie 250

7 De uitvoering van beleid 253
7.1 Inleiding 253
7.2 Beleid in uitvoering: de rationele en politieke benadering 254
7.2.1 De rationele benadering 254
7.2.2 De politieke benadering 256
7.2.3 Het bottom-upmodel van beleidsuitvoering 261
7.3 Beleidsuitvoering vanuit een management- en organisatieperspectief 262
7.4 Kenmerken en veranderingen binnen uitvoeringsbureaucratieën 268
7.4.1 Uitvoeringsbureaucratieën in soorten en maten 268
7.4.2 De uitvoeringsorganisatie als procesbureaucratie 270
7.5 Ketenbenaderingen in de uitvoering van beleid 274
7.5.1 Motieven voor ketensamenwerking 274
7.5.2 Soorten ketens en afhankelijkheden 275
7.5.3 Regie en modellen van ketencoördinatie 278
7.6 Dienstverlening als aspect van de uitvoering 282
7.6.1 Aandacht voor dienstverlening 282
7.6.2 Verschuivingen in dienstverlening 284
7.6.3 Kanttekeningen 285
7.7 Beleidsvervreemding 287
7.8 Conclusie 289

8 Toezicht en handhaving 291
8.1 Inleiding 291
8.2 Motieven en begripsbepaling 292
8.3 Toezichtarrangementen 300
8.3.1 Veronderstellingen 300
8.3.2 Repressief toezicht 304
8.3.3 Lerend toezicht 306
8.3.4 Polycentrisch toezicht 307
8.4 Kritische factoren 309
8.5 Integrale handhaving en toezicht 314
8.6 Conclusie 317

9 Oordelen over beleid 319
9.1 Inleiding 319
9.2 Soorten evaluaties 320
9.3 Beoordelingscriteria 322
9.3.1 De rationele benadering: effectiviteit, efficiency en samenhang 323
9.3.2 De politieke benadering: positiebehoud en draagvlak 325
9.3.3 De culturele benadering: draagvlak en leervermogen 326
9.3.4 De institutionele benadering: multirationaliteit en leervermogen 326
9.4 Het evalueren van beleid als proces van oordeelsvorming 328
9.4.1 De rationele benadering: evaluatie als effectmeting 328
9.4.2 De politieke benadering: evaluatie als draagvlakmeting 331
9.4.3 De culturele benadering: evaluatie als gezamenlijke beeldvorming 332
9.4.4 De institutionele benadering van beleid: evaluatie als spelen met multirationaliteit 336
9.5 Oordeelsvorming over het proces van oordeelsvorming 338
9.6 Doorwerking van evaluatieonderzoek 341
9.7 Oordeelsvorming als het afleggen van verantwoording 347
9.8 Conclusie 352

10 Leervermogen beleidsdynamiek 355
10.1 Inleiding 355
10.2 Leren en beleidsdynamiek: begrippen en soorten 356
10.3 Beleidsleren als proces 360
10.3.1 Cybernetisch leren 361
10.3.2 Leren als gemeenschappelijke beeldvorming 362
10.3.3 Leren in coalitieverband 363
10.4 Veranderings- en leervermogen 366
10.5 Innovaties en innovatievermogen 375
10.5.1 Innovaties in soorten en maten 376
10.5.2 Een innovatieve publieke sector? Contradictio in terminis? 379
10.6 Conclusie 382

Deel III De zoektocht naar legitimiteit 385

11 Beleid en legitimiteit 387
11.1 Inleiding 387
11.2 Verbroken verbindingen, verbindend vermogen 388
11.3 Legitimiteit als onzichtbare hand 394
11.3.1 Legitimiteit als begrip 395
11.3.2 Een systeem-/procesmatige analyse van legitimiteit 400
11.3.3 Directe en indirecte legitimiteit 403
11.3.4 Legitimiteit en democratiemodellen 404
11.4 Beleidswetenschap en legitimiteit 405
11.5 Wegen vooruit 408

Literatuur 419
Over de auteur 433
Trefwoordenregister 435