België bestaat niet. Op papier mag ’t een wereldwijd erkende natie zijn, in de praktijk is België een verzinsel. Een ‘historische vergissing’, schrijft Evert van Wijk. Een kunstmatige en uiterst labiele constructie, waarin culturele tegenstellingen onder hoge druk zijn samengeperst tot een inmiddels onbestuurbaar verklaard, bureaucratisch gedrocht. Als er niet snel lijn in de chaos komt, zal België verworden tot het ‘Griekenland aan de Noordzee’.
En dan nog eens wat, de inwoners van het land hebben een hekel aan Nederlanders. Niet zomaar een beetje, nee, een hartgrondige hekel. Dat zeggen ze niet hardop, althans niet tegen dien Ollander zelf, maar geloof maar dat het diep zit. Hectometers onder Normaal Brussels Peil. Vertrouwen doen ze ’m hoe dan ook niet, zoals ze ook elkaar overigens met het nodige wantrouwen bejegenen. Of het nu Belgen onder elkaar zijn of een van die vele Belgische overheden in relatie tot haar burgers, in het dagelijks leven is wantrouwen troef...
Evert van Wijk (62) schetst in zijn boek Valse vrienden op het eerste gezicht geen al te flatteus beeld van België en zijn inwoners. Een land dat geen eenheid is, laat staan uitstraalt. Een land waar ‘ja’ net zo makkelijk ‘nee’ betekent. Een land waar de belastingdruk het woord ‘torenhoog’ nieuwe dimensies geeft. Een land waar zes regeringen de Babylonische spraakverwarring tot cultus hebben verheven, waar negentien gemeentebesturen de hoofdstad bestieren (en dan niet eens per se samen) en waar de ene hand de andere wast. Van Wijk woonde er ruim dertig jaar en mocht er als communicatieadviseur en mediatrainer tot op regeringsniveau zijn diensten aanbieden. Dat lukte pas nadat hij zich met vallen en opstaan de Belgische mores had eigengemaakt.
Wijs geworden door alle butsen en builen die hij daarbij opliep, hielp hij bedrijven grensoverschrijdend zaken te doen. Van Wijk: ‘Er zijn veel boeken met zalvende titels geschreven over hoe goed de relatie is tussen België en Nederland. Maar die is niet goed. Ik wilde een boek schrijven waarin de kool en de geit niet worden gespaard. Niet om de Belgen er van langs te geven, maar omdat ik vaststel dat ’t vaak verkeerd loopt in de samenwerking tussen Nederlanders en Belgen. Als je volhoudt dat er niks aan de hand is, kun je nooit met goede oplossingen komen. Dat kan alleen als je de problemen benoemt.’
En dat doet Van Wijk in Valse vrienden. Sommige situaties zijn herkenbaar, andere confronterend. Hilarische fragmenten worden afgewisseld door regelrechte eye openers. Van Wijk heeft zich niet beperkt tot het opsommen van de verschillen tussen Nederlanders en Belgen, maar is ook op zoek gegaan naar oorzaken. Die vindt hij in de historie en in sociologisch onderzoek.
De titel van het boek heeft een dubbele betekenis. ‘Valse vrienden zijn taalkundig gezien woorden die hetzelfde geschreven zijn, maar een andere betekenis hebben. Neem het woord ‘tas’. Dat kan een boekentas zijn, maar in Vlaanderen spreken ze ook van ‘een tas koffie’. Ik zal je een waargebeurde anekdote vertellen. Tijdens een vergadering gaf de voorzitter aan dat het gezelschap naar een andere zaal moest verhuizen. Dus hij zei: willen jullie je tassen meenemen? Waarop de Belgen hun kopje meenamen en de Nederlanders hun aktetas.’
De titel moet ook in de letterlijke zin des woords gezien worden. ‘In België is een bekende uitdrukking: als een Hollander je niet bedrogen heeft, is-ie het vergeten. Vlamingen vinden Nederlanders gewoon niet leuk en dat is vaak onze eigen schuld. Nederlanders zeggen: we vinden jullie Belgen zo plezant. Maar ze zeggen dat wel met die paternalistische houding van ‘wij vinden onszelf heel erg goed’. Nederland gidsland. Jullie Belgen zijn ‘t sullige nakomertje. In die zin zijn we ook valse vrienden, denk ik.’ Nederlanders worden volgens Van Wijk vooral in Vlaanderen ge zien als de dragers van de dominante cultuur. het is begrijpelijk dat de kleinere broer zich op enig moment gaat afzetten tegen de grotere. Dat hebben wij ook lang gedaan in onze relatie met Duitsland. Tom Lanoye (Vlaamse schrijver en dichter, red.) heeft wel eens gezegd: ‘Jullie zijn onze Duitsers.’
Met Valse vrienden hoopt Van Wijk meer begrip te kweken aan weerszijden van de grens. Maar, zo voorspelt hij, er is nog een lange weg te gaan. ‘De vooroordelen zitten diep. Maar als we de moeite nemen om elkaar beter te leren kennen, dan ben ik ervan overtuigd dat Nederlanders en Vlamingen samen een successtory kunnen schrijven. Als we van elkaar kunnen gaan accepteren dat we heel anders zijn, dan wordt samenwerken echt fun.’
Over Peter van den Assem
Peter van den Assem is als freelance journalist verbonden aan Marea Media Producties.
