‘Nieuwe technologieën spelen in op basale behoeften’

Wat zijn de symptomen van een digitale gedragsverslaving?
Een digitale gedragsverslaving is een sterke gehechtheid aan een digitale ervaring waar je moeilijk zonder kan. Het treedt op als iemand een bepaald digitaal gedrag niet kan weerstaan dat weliswaar op de korte termijn voorziet in een sterke psychologische behoefte, maar dat op de lange termijn grote schade aanricht. In mijn boek noem ik een man die in therapie is bij een psycholoog, omdat hij elke dag honderden keren zijn e-mail checkt. Verslaafde gamers spelen soms dagen achtereen een bepaald spel  omdat ze een missie willen voltooien. Weer anderen zijn verslaafd aan sociale media en zitten elke dag vele uren op Facebook of Instagram. Je kunt ook verslaafd zijn aan online shoppen of aan bingewatchen: het urenlang online kijken van films of televisieseries.

Waarom zijn nieuwe technologieën zo verslavend?
Ontwikkelaars proberen met hun digitale diensten en producten in te spelen op basale menselijke behoeften: sociale interactie, sociale steun, mentale prikkeling en het gevoel dat je iets bereikt. Om met het laatste te beginnen; in games krijg je bijvoorbeeld steeds moeilijkere taken voorgeschoteld, die eigenlijk net iets buiten je bereik liggen. Een goede gamer die deze taken succesvol afrondt, kan zo het gevoel krijgen stapsgewijs vooruitgang te boeken en steeds beter te worden. Dat is een gedragsverslavende ervaring, die wordt versterkt door de sociale verbanden die er ontstaan tussen gamers. Op sociale media geven gebruikers elkaar onweerstaanbare en onvoorspelbare feedback, wat je kunt zien als kortdurende geluksmomenten. Ze worden zo mentaal geprikkeld om nóg meer feedback te genereren en zijn ook laat in de avond en ’s nachts actief op sociale media. Dit gaat ten koste van hun nachtrust, wat op de langere termijn leidt tot gezondheidsproblemen. 

Een digitale gedragsverslaafde slaapt slecht?
Jazeker! Een digitale gedragsverslaving gaat hand in hand met een chronisch slaapgebrek. Maar liefst 95 procent van de volwassenen gebruikt een uur voor het naar bed gaan een elektronisch apparaat dat licht uitstraalt zoals een smartphone, iPad of e-reader. Een van de grootste boosdoeners is het blauwe licht dat uit veel van die apparaatjes komt. Gedurende vele duizenden jaren was er alleen overdag blauw licht. Kaarsen en houtvuur produceerden een roodachtig geel licht en ’s nachts was er geen kunstmatige verlichting. Nu vormt het licht van het vuur geen probleem, want onze hersenen interpreteren de rode kleur als een teken dat het bedtijd is. Bij blauw licht krijgen ze daarentegen het signaal dat het ochtend wordt en gaat je lichaam zich gereedmaken om op te staan. Vandaar dat onderzoekers fabrikanten hebben gevraagd om apparaten te ontwikkelen met een schermverlichting die ’s avonds steeds roder kleurt.

Waarom koppelt u een gedragsverslaving aan drugsgebruik?
Onderzoek heeft aangetoond dat gedragsverslavingen dezelfde hersenreacties opwekken als die na drugsgebruik. Ze activeren hetzelfde beloningscentrum in de hersenen en in beide gevallen komt daar de chemische stof dopamine vrij en dat geeft de gebruiker een golf van genot. Een gamer beleeft hierdoor een soortgelijke ervaring als een verslaafde die zichzelf heroïne injecteert. Natuurlijk zijn drugs zoals heroïne of cocaïne op de korte termijn veel gevaarlijker omdat ze het beloningscentrum veel krachtiger stimuleren. Deze drugs beïnvloeden de neurotransmitters in je hersenen veel sterker dan bijvoorbeeld gamen of gokken, maar ze beïnvloeden wel dezelfde systemen via hetzelfde mechanisme.

Welke invloed hebben nieuwe media op jongeren?
De invloed van nieuwe technologieën op jeugdigen is enorm. Een gemiddelde jongere, in leeftijd variërend van 8 tot 18 jaar, zit een derde van zijn leven op nieuwe media. Hij communiceert vooral via een beeldscherm met leeftijdsgenoten. Dat is wezenlijk anders dan het voeren van echte persoonlijke gesprekken waarbij je elkaar in de ogen kijkt en gelaatsuitdrukkingen registreert. Jongeren blijken hierdoor minder goed in staat om een emotionele band te ontwikkelen met anderen en belanden door hun verslaving in een sociaal isolement. Op zich is er niets mis met online vriendschappen, zo lang je ook maar vrienden maakt in de echte wereld. Bij het contact met goede vrienden komen namelijk vele neurochemische stoffen vrij die zorgen dat we emotioneel en fysiologisch in balans blijven. Zeker voor jongeren, die toch al sneller verslavingsgedrag ontwikkelen, is het belangrijk om te leren een-op-een met iemand te communiceren.

Is er iets te doen aan een digitale gedragsverslaving?
We kunnen niet zonder technologie, want het verrijkt ook ons leven. Het lijkt mij mogelijk om een product of ervaring te creëren die nuttig is, maar waar gebruikers niet verslaafd aan raken. Bedrijven kunnen hun kantoren om zes uur in de namiddag sluiten en de mailaccounts van het werk vanaf middernacht tot vroeg in de ochtend platleggen. Ontwikkelaars van games kunnen duidelijke tussentijds afsluitingen toevoegen, net zoals hoofdstukken in boeken. Sociale media kunnen hun platforms ‘demetriceren’. Ik bedoel daarmee dat ze alle cijfermatige feedback verwijderen die ze tot verslavende trefplaatsen maakt van schadelijk sociaal vergelijkingsgedrag. Daarnaast kun je kinderen geleidelijk blootstellen aan beeldschermen in plaats van ze meteen in contact te brengen met nieuwe media. Ten slotte is onze omgang met deze technologie cultureel bepaald. We kunnen er ook voor kiezen om weer direct met elkaar te gaan communiceren in plaats van via apparaten. Uiteindelijk maakt dat ons gelukkiger!