Macht en politiek handelen in organisaties

Ik was dan ook nieuwsgierig naar het boek van Hetebrij. Levert het bijvoorbeeld nieuwe invalshoeken op? Het antwoord is ronduit ja. Hetebrij benadert de kwestie 'organisatiepolitiek' vanuit de directe dagelijkse praktijk. Aan de hand van heel herkenbare dagelijkse kwesties laat hij zien waar je kunt zoeken om de politieke aspecten van een beslissing te vinden. Zijn boodschap is dat het in het belang van alle partijen is dat mensen in een organisatie het politieke spel goed leren spelen, want daarmee kun je de kwaliteit van de besluitvorming verhogen.

Met behulp van gedegen denkers als Habermas en Morgan, ontrafelt hij systematisch de elementen in een besluitvormingstraject. Het boek is veel praktischer dan de (mij) bekende modellen van besluitvorming. Het geeft rake handvatten om met frisse ogen naar je eigen situatie te kijken om nieuwe mogelijkheden te ontdekken en te handelen.

Tegelijkertijd is het geen stappenplan, receptenboek of 'how to-boek'. Het is veel meer een plattegrond waarop onbekende ventweggetjes, handige sluiproutes en gevaarlijke kruispunten staan ingetekend. 'Macht en politiek handelen in organisaties' is een boek dat je zelf van kaft tot kaft moet lezen om de plattegrond volledig te doorgronden.

Ik geef hier een paar begrippen weer aan de hand van een voorbeeld. Pieter is een externe projectleider die een IT-systeem bij de verkoopafdeling van een grote organisatie mag invoeren. Zijn idee is om het nieuwe systeem de eerste maanden parallel te laten draaien aan het oude systeem. De systeembeheerder is daar echter mordicus op tegen is. Hoe gaat Pieter dat aanpakken?

Hetebrij maakt aannemelijk dat in zulke situaties geen 'puur technische' beslissingen genomen worden. Hij behandelt de besluitvorming als een traject waarin je allerlei keuzen kan maken. De keuzen hebben betrekking op acht elementen in de situatie, zoals: wat is Pieters probleem? (Wil Pieter voorkómen dat hij de schuld krijgt als het mis gaat? Wil hij het vertrouwen winnen van de systeembeheerder zodat ze echt kunnen overleggen?) Wat is het doel? En hoe organiseert Pieter de macht?

Hetebrij laat zien dat iedere beslissing gevolgen heeft: je sluit opties af, je opent nieuwe opties en daarmee verschuift je politieke handelingsruimte. Waar het om gaat, is met frisse blik naar een situatie te kijken en je te realiseren dat er manoeuvreerruimte is.

Hetebrij maakt onderscheid tussen praktisch en strategisch politiek handelen. Aan de ene kant kunnen mensen zich druk maken over de dagelijkse voortgang en het oplossen van problemen. Pieter kan bijvoorbeeld zijn probleem (met de systeembeheerder) zien als 'een risico voor het succes van het project', en ervoor gaan zorgen dat het besluit van de systeembeheerder wordt teruggedraaid, door bijvoorbeeld het hoofd van de afdeling Verkoop te mobiliseren.

Daarnaast beschrijft Hetebrij het strategisch politiek handelen. Wat is je machtspositie ten opzichte van de anderen. Hoe is je toegang tot beslissers? Hoe kun je je vertrouwenspositie versterken? In deze situatie zijn dit het type vragen die dan aan de orde komen. Met deze bril op kan Pieter zijn probleem heel anders zien: hij geniet kennelijk weinig vertrouwen van de systeembeheerder, en hij kan proberen die relatie te versterken via bijvoorbeeld zijn eigen projectmanager.

Daarbij laat Hetebrij zien dat ieder politiek handelen plaatsvindt in de context van bepaalde gegroeide verhoudingen. Binnen de context dus van een georganiseerd systeem met een eigen dynamiek. Vaak vergeten mensen dat zij zelf, met hun eigen handelen, een heel systeem in stand houden. En als er een keer een systeem van wederzijds wantrouwen is ontstaan, dan heb je dat niet een twee drie opgelost. Wat dat betreft geeft Hetebrij realistische grenzen aan van de mogelijkheden om invloed uit te oefenen.

Het is erg boeiend om te lezen hoe je opties kunt ontwikkelen en hoeveel mogelijkheden er eigenlijk zijn om te handelen. Behalve van praktijkvoorbeelden maakt Hetebrij ook gebruik van het beroemde verhaal van de familie Corleone uit de film 'The Godfather'. In die film gaat het tenslotte bij uitstek over het omgaan met macht, met macht zaken afdwingen, de mogelijkheden van macht maar zeker ook de beperkingen daarvan.

'Macht en politiek handelen in organisaties' is een goed leesbaar boek, echt een aanrader voor mensen die op zoek zijn naar slimme weggetjes in de organisatiejungle. Weggetjes die iedereen die te maken heeft met besluitvorming in organisaties nodig heeft. En zoals eerder gezegd: uiteindelijk krijgt iedereen daar mee te maken.