Vrije val

John Cassidy geeft in 'Wat als de markt faalt?' een systematisch betoog over de opkomst van het vrijemarktdenken, vervolgt met de vraag waarom de markt uiteindelijk niet werkt om de opgebouwde inzichten vervolgens te gebruiken om de ontstane crisis te verklaren. Cassidy doet dat redelijk systematisch, in die zin is het boek te zien als een beknopte geschiedenis van het economisch denken. Maar Cassidy blijft vooral ook redelijk neutraal, als een onpartijdige toeschouwer. Stiglitz daarentegen vermengt de theoretische onderbouwing in 'Vrije val' voortdurend met de analyse van de bankencrisis, kiest dus als het ware voor een 'simultaan-aanpak' Maar Stiglitz is vooral iemand die in dit boek een duidelijke mening heeft en partijen veroordeelt. Het lijkt de wereld op zijn kop, Stiglitz is toch de nobelprijswinnaar en wiskundig-economisch wetenschapper, Cassidy de verhalende en opiniërende journalist?

Beide heren zaten en zitten dichtbij het vuur, alleen al een reden deze boeken serieus te nemen. Cassidy heeft als econoom en journalist veel van de hoofdrolspelers geïnterviewd de laatste 10-15 jaar. Stiglitz is als leerling van Paul Samuelson (naast Keynes een van de bekendste economen van de vorige eeuw) sinds de jaren zestig een topeconoom van grote reputatie. Hij heeft honderden artikelen en boeken op zijn naam en is, zoals gezegd, vanwege zijn baanbrekende bijdragen ook Nobelprijswinnaar. Stiglitz is behalve wetenschapper ook bekend met de praktijk, onder andere in zijn rol als voormalig voorzitter van de Council of Economic Advisors van president Clinton. Wat is het probleem? Het probleem is dat er de afgelopen decennia veel individuen puissant rijk zijn geworden in en door een groter economisch systeem dat uiteindelijk grote maatschappelijke schade en veel persoonlijk leed heeft veroorzaakt. En er is ondanks de enorme kosten die al zijn gemaakt om de crisis te bezweren vooralsnog geen reden om aan te nemen dat het tijdperk van de instabiliteit van de spattende zeepbellen nu ten einde is. Als we de kans op herhaling echt willen voorkomen dan moeten we beter snappen hoe het zover heeft kunnen komen. Cassidy beperkt zich tot het 'snappen' en komt niet echt met oplossingen of aanbevelingen in zijn boek, Stiglitz daarentegen neemt geen genoegen met 'snappen' en veegt de vloer aan met de wereldwijd genomen maatregelen en komt zelf met betere alternatieven. Stiglitz gebruikt zonder blikken of blozen termen als fraude, lokrentes, zwendel, financiële vriendjespolitiek, geld aftroggelen, lobbywerk voor de eigen zaak en corporate welfare. De wetenschap heeft actief bijgedragen aan verspreiding van gemankeerd gedachtegoed (Willem Buiter, ook zo'n vermaard econoom, ditmaal met Nederlandse wortels, stelt dat de economische wetenschap 30 jaar kostbare tijd verloren heeft door het in de verkeerde richting te zoeken), de politiek heeft als een marionet van de grote bedrijven een foute ideologie gepredikt, de toezichthouders waren stromannen van politiek en grootbedrijf en grepen welbewust niet in cq werkten mee aan de erosie van hun eigen rol en positie. Als je Stiglitz leest dan dringt de conclusie zich op dat hier sprake is van een enorm complot met machinaties op de achtergrond waar wij als gewone burgers helemaal geen sjoege van hebben. Overdrijft Stiglitz? Misschien, ik ben er niet bij geweest (hij wel en heeft ook diverse malen gewaarschuwd overigens). Maar als econoom kan ik zijn redeneringen prima volgen. En zijn bankiers dan criminelen? Tja, bankiers worden niet anders geboren dan andere mensen, maar ze zijn wel in de juiste omstandigheden geweest om zo'n rol op zich te nemen. De regels van de wet worden gevolgd (desnoods wordt de wet onder druk van lobby-werk aangepast), dus strikt genomen is lang niet altijd sprake van criminaliteit. Maar er wordt geen verantwoordelijkheid genomen en dat is moreel verwerpelijk gedrag. Ik ben me ervan bewust dat met name het boek van Stiglitz kritisch is ontvangen. Dat hoeft ook niet te verbazen. Het boek had zeker met meer structuur kunnen worden geschreven. En een scheiding tussen feiten en oordelen was misschien ook beter geweest. Toch zit ik niet in het kamp van de criticasters. Dat iemand met een dergelijke autoriteit zich zo persoonlijk durft uit te spreken vind ik juist bewonderenswaardig. Je niet verschuilen achter de 'wetenschap' maar juist een moreel standpunt innemen, dát is juist verfrissend. En zijn verhaal legt wel degelijk nieuwe dimensies van de complexe dynamiek bloot. Mijn mening is dus dat je dit boek (en dat van Cassidy, het lezen van de combinatie heft een deel van de kritiekpunten op) moet lezen om zelf je oordeel te vormen. Hoe dan ook, er is meer aan de hand dan wij denken, en het komt niet vanzelf goed, er zijn krachten aan het werk die het zo willen houden, en 'you ain't seen nothing yet'. Ook wij stonden erbij en keken er naar. Wie neemt zijn verantwoordelijkheid nu, that's the question.