Veranderkunde is voor de niet professionele verandermanager - een rol die veel lijnverantwoordelijken nogal eens wordt toebedeeld - bepaald geen overzichtelijk vakgebied. Dat meer dan twee derde van alle verandertrajecten mislukt, wordt al snel duidelijk; geen verandermanagementboek dat niet met die ontnuchterende feiten begint. Maar over hoe je dat percentage kunt verkleinen, lopen de meningen nogal uiteen, variërend van ‘durven-sturen-op-je-onderbuikgevoel’, tot kiezen voor een meer wetenschappelijke benadering. Van der Molen kiest in dat discours duidelijk stelling: zijn boek heeft geen wetenschappelijke pretenties. ‘Dit boek is een how-to. Dat wil zeggen dat de nadruk niet ligt op de wetenschappelijke verklaring of filosofische bespiegeling, maar dat het vooral vertelt hóe je iets kunt doen.’ Bovendien, en dat is evenzeer belangrijk, plaatst hij de benadering die hij in zijn boek beschrijft, batenmanagement dus, buiten de traditie van de ‘planned change’. ‘Verandering is niet maakbaar,’ schrijft hij in zijn Voorwoord, ‘de kunst is juist om in onverwachte situaties wendbaar te zijn en slagvaardig te reageren.’ Veranderen is voor Van de Molen vooral een proces waarin je met elkaar op zoek gaat naar betekenis en daarbij kan batenmanagement uitstekende diensten bewijzen.
Batenmanagement mag dan in Van der Molens praktijk al tot prima resultaten hebben geleid; in de Nederlandse literatuur kom je het begrip niet tegen. Googlen heeft dus weinig zin. Je komt vanzelf bij dit boek terecht en that’s it. De Engelstalige literatuur daarentegen kent het begrip wel, al heet het daar natuurlijk anders, en wel ‘Benefit Realisation Management’. Batenmanagement is volgens de auteur ‘alles wat je doet om te zorgen dat een investering in verandering maximaal voordeel oplevert, financieel en/of niet-financieel’. Het is geen zelfstandige veranderkundige benadering, maar een aanvulling op de bestaande benaderingen op het gebied van organisatieverandering, programmamanagement en projectmanagement. De basis voor succesvolle verandering is volgens Van der Molen de effectieve verbinding van focus en eigenaarschap. Iedereen die bij een verandertraject betrokken is, moet hetzelfde beeld hebben van het te bereiken doel en daaraan een specifieke bijdrage willen leveren. ‘Het resultaat van goed batenmanagement is de verbinding van enerzijds de motivatie van mensen om van betekenis te zijn en hun prestatie te verbeteren, en anderzijds het zakelijk belang van een organisatie om een doel te bereiken.’
Het is dan ook geen wonder dat hij van alle begrippen die in zijn boek besproken worden (de begrippenlijst telt er maar liefst negenenveertig) met name ‘bateneigenaarschap’ als een van de belangrijkste accentueert. Bateneigenaarschap is de persoonlijke verantwoordelijkheid voor een specifieke opbrengst en volgens de auteur het fundament van succesvol batenmanagement. Bateneigenaarschap, schrijft hij, sluit aan op de wens die mensen hebben om de regie over het eigen leven te voeren, om steeds beter te worden in wat zij doen en om deel uit te maken van iets wat groter is dan zijzelf. Het zijn de belangrijkste bronnen van intrinsieke motivatie. Wie enigszins in deze materie is ingevoerd, herkent ongetwijfeld inzichten uit Invloed, het standaardwerk van Robert Cialdini.
Batenmanagement draait om mensen is in feite een stappenplan om van een verandering een succes te maken, met name in afzonderlijke veranderinitiatieven. In de hoofdstukken 3, 4 en 5 beschrijft Van der Molen gedetailleerd hoe je vanuit het vertrekpunt - wie zijn de belanghebbenden en wat is het doel? - via batenmodel tot batenrealisatie kunt komen. In een apart hoofdstuk schenkt hij aandacht aan de invoering van batenmanagement in een organisatie, als het er onder meer om gaat alle processen beter in lijn te brengen met de gekozen strategie. Bijzonder handig zijn de begrippenlijst achterin het boek en de bijlagen met tips voor het leiden van batenworkshops, conventies voor batenmodellering en een test waarmee je je schattend vermogen kunt vaststellen.
Is Van der Molens boek daarmee inderdaad een boek over verandermanagement, zoals de beschrijvende ondertitel suggereert? Ja en nee. Ja, in zoverre hij in zijn boek een manier beschrijft om van veranderingen in organisaties een succes te maken. Een manier die flexibel is en sterk op het motiveren van mensen - ‘bateneigenaarschap’ - gericht. Maar juist over dat laatste zijn in de loop der jaren allerlei boeken geschreven waarin duidelijk gemaakt wordt hoe mensen hun gedrag kiezen en hoe je ze tot gedragsverandering kunt bewegen. En juist dat soort inzichten, uit bijvoorbeeld de neurowetenschappen en sociale netwerktheorieën, ontbreekt in ‘Batenmanagement draait om mensen’ nagenoeg geheel. Een gemis. Niettemin heeft Michiel van der Molen een meer dan nuttig boek geschreven dat, met name door de gekozen opzet, de status van ‘how to’ zeker waarmaakt. Maar de ‘gelegenheidsverandermanager’ die zijn belangrijkste doelgroep vormt, heeft daarnaast toch echt nog wat aanvullende literatuur nodig om in die lastige rol succesvol te kunnen zijn.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
