Ambtenaren bewegen zich in een complexe en sterk veranderende omgeving. De Nederlandse bevolking verwacht dat ze bijdragen aan een goed bestuur van het land. Dat ze bijdragen aan facetten als rechtmatigheid, integriteit, gelijkheid, transparantie, participatie, legitimiteit, verantwoording, effectiviteit, efficiëntie en professionaliteit. Een duidelijke vertaling hiervan naar de dagelijkse praktijk ontbreekt vaak.
Ronald Derks en Bas van Leeuwen ontwikkelden een model om in gesprek te gaan met (meer dan 1500) mensen over hoe ze hun rol als ambtenaar zien en hoe ze kunnen herkennen wat de omgeving van hen verwacht. De resultaten hiervan beschrijven ze in De ideale ambtenaar, een boek voor ambtenaren om een optimale invulling van hun overheidsrol te zoeken.
In het eerste deel gaan de auteurs in op de geschiedenis van de bestuurskunde. De traditionele bureaucratie en het bedrijfsmatige New Public Management hebben geen antwoord op de vraagstukken waar de hedendaagse overheid voor staat. Voor veel van deze vraagstukken is er geen consensus over wat precies het probleem is, hoe ze opgelost kunnen worden en wie daar dan een rol in zou moeten hebben. In de netwerksamenleving gaat het om het creëren van maatschappelijke meerwaarde. Variatie, flexibiliteit en horizontale verhoudingen vervangen transparantie, eenduidigheid, overzichtelijkheid, herhaling, functiescheiding en hiërarchische verantwoordelijkheid uit de eerdere stromingen. Derks en Van Leeuwen beschrijven vervolgens drie ideaaltypische rollen. De onpersoonlijke, berekenbare Bureaucraat die gaat voor formalisme, legitimiteit, legaliteit, rechtszekerheid en dergelijke. De Ondernemer die veel initiatieven neemt en creatief is, en de Verbinder met een grote eigen verantwoordelijkheid, omgevingssensitiviteit en het vermogen om relaties aan te gaan. Deze rollen worden ieder in een eigen hoofdstuk verder uitgewerkt.
Deel twee is praktischer van aard. Met behulp van oefeningen kan de lezer zichzelf leren kennen in termen van de drie genoemde rollen binnen zijn eigen context. Hij krijgt handvatten om te herkennen welke verwachtingen die omgeving heeft en hoe hij daarmee om kan gaan. Tot slot bieden de auteurs nog een doorkijkje hoe de opgedane inzichten gebruikt kunnen worden in een aantal overheidsfuncties. Het geheel wordt afgewisseld met enkele intermezzo's van managementdeskundige Jeroen Busscher.
De ideale ambtenaar is een heel heldere handreiking voor overheidsdienaren om met elkaar en zichzelf aan de slag te gaan om lokaal tot een optimale rolinvulling te komen. Het boek is overzichtelijk, beknopt en goed te overzien.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
