Duurzaam bankieren

WOORD VOORAF V

HOOFDSTUK 1
Duurzaam bankieren: een inleiding 1
F.P.C. Strijbos, B.A. Schuijling & B. Bierens
1. Duurzaam bankieren en het ‘Actieplan: duurzame groei financieren’ 1
2. Opzet van deze bundel 5
3. Het ombuigen van kapitaalstromen: de instrumentele rol van duurzaam bankieren 6
4. Duurzaamheid als onderdeel van het risicobeheer 12
5. Transparantie en het verleggen van de horizon 16
6. Enkele opmerkingen ter afsluiting 18

HOOFDSTUK 2
De taxonomieverordening 21
S. Kröner-Rosmalen
1. Inleiding 21
2. Bouwstenen taxonomieverordening 23
2.1 Klimaatakkoord en SDG’s 23
2.2 Minimum standaarden in de OESO Richtsnoeren en UN Guiding Principles 24
2.3 Actieplan: Duurzame Groei Financieren 25
2.4 Regelgeving in ontwikkeling 27
3. Centrale rol taxonomieverordening 28
3.1 Dynamisch raamwerk 28
3.2 Classificatiesysteem en centrale rol binnen het sustainable finance framework 28
3.3 Additionele openbaarmakingsverplichting onder SFDR en NFRD/CSRD 29
3.4 Verhouding tot CSDDD 30
3.5 Uitgangspunt voor andere initiatieven uit het Actieplan: duurzame groei financieren 31
4. Toepassingsgebied taxonomieverordening 32
4.1 Grote ondernemingen (inclusief banken) 32
4.2 Financiële marktpartijen en financieel adviseurs 32
4.3 Europese en nationale wetgevers(s) 33
4.4 Vrijwillige rapportage 33
5. Taxonomieverordening en gedelegeerde verordeningen 34
5.1 Raamwerk 34
5.2 Vier criteria 34
5.3 Zes milieudoelstellingen 35
5.4 Climate Delegated Act 36
5.4.1 Activiteiten die substantieel bijdragen aan klimaatdoelstellingen 37
5.4.2 Transitie- en faciliterende activiteiten 37
5.4.3 Technische screeningcriteria 38
5.4.4 Substantial contribution-criterium 40
5.4.5 DNSH-criterium 42
5.4.6 Minimum safeguard-criterium 44
5.5 Article 8 Delegated Act 47
5.5.1 KPI’s niet fi nanciële ondernemingen 48
5.5.2 GAR voor banken 48
5.5.3 Gefaseerde inwerkingtreding: Taxonomy-eligibility en Taxonomy-alignment 49
5.5.4 Data Challenge 49
5.6 Complementary Delegated Act – kernenergie en gas 49
5.7 Environmental Delegated Act – Taxo 4 50
5.8 Toekomstige ontwikkelingen 51
5.8.1 Stoplicht-systeem 51
5.8.2 Sociale Taxonomie 52
6. Toepassing taxonomie in de praktijk 53
6.1 Stappenplan 53
6.2 Ervaringen 55
7. Afsluiting 57

HOOFDSTUK 3
SFDR en ESG benchmark verordening: de impact op beleggingsondernemingen en beheerders 59
J.E. de Klerk & J.W.P.M. van der Velden
1. Introductie 59
2. SFDR 60
2.1 Introductie 60
2.2 Doelstelling SFDR 61
2.3 Relevantie bancaire praktijk en reikwijdte 61
2.4 Opzet SFDR 62
2.5 Belangrijke begrippen 65
2.5.1 Duurzame belegging 65
2.5.2 Ongunstige effecten op duurzaamheidsfactoren 70
2.5.3 Duurzaamheidsrisico’s 72
2.6 Transparantieverplichtingen producten 73
2.6.1 Productclassificatie en aanverwante transparantieverplichtingen. 73
2.6.2 Precontractuele informatie 76
2.6.3 Periodieke informatieverplichtingen 80
2.6.4 Website-informatie 81
2.7 Transparantieverplichtingen entiteiten 83
2.7.1 Verklaring ongunstige effecten duurzaamheidsfactoren voor financiële marktdeelnemers 83
2.7.2 Verklaring ongunstige effecten duurzaamheidsfactoren voor financiële adviseurs 85
2.7.3 Beloningsbeleid 86
2.7.4 Beleid duurzaamheidsrisico’s 86
3. ESG Benchmark Verordening 87
3.1 Introductie 87
3.2 Opzet ESG Benchmark Verordening en relevantie bancaire praktijk/scope 88
3.3 Belangrijkste verplichtingen ESG Benchmark Verordening 90
3.3.1 EU-klimaattransitiebenchmark 90
3.3.2 Op de Overeenkomst van Parijs afgestemde EU-benchmark 92
3.3.3 Transparantievereisten beheerders 93
4. Conclusies 95

HOOFDSTUK 4
De betekenis van de corporate sustainability reporting directive
voor de bancaire sector 97
J.B.S. Hijink
1. Inleiding 97
2. Aanleiding voor, en totstandkoming van, de CSRD 99
3. Kern, reikwijdte en gefaseerde inwerkingtreding van de CSRD 101
4. Vaststellingsbevoegdheid, architectuur en kern van de ESRS 104
4.1 Vaststellingsbevoegdheid ESRS 104
4.2 Architectuur van de ESRS 105
4.3 Kern van de ESRS 106
5. Enkele relevante elementen in de CSRD voor de bancaire praktijk 109
5.1 Gevolgen afzwakking finale versie ESRS voor interactie met Taxonomieverordening en SFDR 109
5.2 Duurzaamheidsverslaggeving in digitaal format 111
5.3 Assurance van duurzaamheidsverslaggeving 112
6. Conclusies 115

HOOFDSTUK 5
Green asset ratio and taxonomy disclosures for credit institutions 117
E. Partiti
1. Introduction 117
2. The EU Taxonomy and disclosure requirements 119
2.1 Main substantive obligations and undertakings in scope 120
2.2 Taxonomy disclosures for fi nancial undertakings in the Art. 8 Taxonomy Delegated Act 123
2.3 Assets covered by disclosure requirements for credit institutions 125
2.4 Usable data; mandatory and voluntary disclosures 127
3. Relevant GARs to be determined by credit institutions 130
3.1 Exposures towards non-financial undertakings 131
3.1.1 Loans and advances 132
3.1.2 Debt securities 135
3.1.3 Equity holdings 137
3.2 Exposures towards financial undertakings 137
3.3 Retail (i.e. household) exposures 138
3.4 Loans and advances financing public housing and other specialised lending to public authorities 139
3.5 Repossessed real estate collaterals 141
3.6 Off-balance sheet GARs 141
4. Taxonomy disclosures in the Pillar 3 ESG disclosures 142
5. Taxonomy disclosures in the SFDR 145
6. Conclusion 149

HOOFDSTUK 6
De integratie van duurzaamheid in MIFID II ken-uw-cliënt- en
productontwikkelingsbepalingen 151
M.P.M. van Rijsbergen & E. Rogge
1. Inleiding 151
2. Regelgevend Kader binnen MiFID II 152
2.1 Achtergrond 152
2.2 Wijzigingen voor duurzaamheid 154
2.3 Ken-uw-cliënt regels 154
2.4 Productgovernance 157
3. Ontwikkelingen op Europees niveau: ESMA richtsnoeren 159
4. Uitdagingen 160
5. Conclusie 162

HOOFDSTUK 7
Sustainability covenants in (syndicated) loan documentation 165
T.J. Ubink
1. Introduction 165
2. Sustainable finance? 165
3. LMA 167
4. Sustainable lending according to the LMA (current) 171
4.1 Green Loan Principles (GLP) 171
4.2 Social Loan Principles (SLP) 175
4.3 Sustainability-Linked Loan Principles (SLLP) 176
4.4 Other guidance by the LMA 182
4.5 Other guidance by the APLMA 183
5. Initiatives expected to be taken 187
5.1 LMA standard wording for inclusion in LMA based loan documentation 187
5.2 Defi nitions 188
5.3 Adjustment of the Margin relating to sustainability performance 188
5.4 Representations 189
5.5 Information undertakings 190
5.6 General undertakings 191
5.7 Events of Default 191
5.8 Amendments and waivers 192
5.9 Conditions precedent 192
5.10 Form of sustainability compliance certificate and sustainability calculations 193
5.11 Information on the role of the SLL coordinator 193
6. Further considerations 194
6.1 Sustainability covenants / undertakings 194
6.2 Financing sustainably taking into account the applicable regulatory framework in the EU 195
6.3 Sustainable Development Goals and the Sustainable Blue Economy Finance Principles 197
6.4 Sustainable finance in relation to more specific types of financing 198
6.5 Thoughts on risks 203
7. Conclusion 205

HOOFDSTUK 8
Duurzaam financieren: green bonds 207
C.W.M. Lieverse & T.G. Schoonewille
1. Inleiding 207
1.1 Drie pijlers: taxonomie, transparantie en tools 207
1.2 De Taxonomieverordening en de duurzaamheidstransparantiewetgeving 209
1.3 Plan van aanpak 212
2. De markt voor en regulering van green bonds 212
2.1 Van zelfregulering naar een wettelijke standaard voor green bonds 212
2.2 De hoofdlijnen van de EU Green Bond standaard en de externe toetsingen 216
2.3 Het voorlopige akkoord over de concept-verordening 218
3. Aandachtspunten bij de uitgifte van green bonds en de begeleiding daarvan 218
3.1 Inleiding 218
3.2 Ontwikkelingen in de taxonomie, grandfathering 219
3.3 De taxonomie: inclusie van aardgas en kernenenergie 220
3.4 AFM-aanbevelingen bij aanbieding van groene obligaties 221
3.5 Aandachtspunten bij marketing en aanbieding van green bonds aan niet-professionele beleggers 223
3.6 Uitvoeringsissues en -kosten, beschikbaarheid van data 226
3.7 De Taxonomie moet (meer) zien op de issuer, niet (alleen) op de lening 227
3.8 De rol en zorgplicht van de bank in het kader van green bonds bij het bevorderen van duurzaamheidsdoelen 229
4. Conclusie 231

HOOFDSTUK 9
Development finance 233
E. Nieuwland & J.J. de Vries Robbé
1. Introduction 233
2. The Legal Landscape of Development Finance 236
3. Impact finance & development finance 239
4. DFIs in Action 242
5. Role of FMO: Development finance products 248
5.1 Equity products in development finance 248
5.2 Blended finance structures 251
5.3 Debt products in development finance 252
6. Legal Challenges 254
7. (Legal) Opportunities 258
8. Reflections & Predictions 262

HOOFDSTUK 10
Duurzaamheid en beleggersbescherming 265
F.P.C. Strijbos
1. Inleiding 265
2. Beleggersbescherming 270
3. Aansprakelijkheid voor het voeren van duurzaamheidsclaims 275
3.1 Greenwashing 275
3.2 Greenwashing als oneerlijke handelspraktijk 279
3.3 Misleiding van niet-consumenten 282
3.4 Op welke wijze dient een duurzaamheidsclaim te worden onderbouwd? 284
3.5 De Code voor Duurzaamheidsreclame en de Leidraad Duurzaamheidsclaims 286
3.6 Tussenconclusie 289
4. De tijdafhankelijkheid van duurzaamheidsclaims 290
4.1 Ex tunc of ex nunc? 290
4.2 State of the art 294
4.3 De verantwoordelijkheid voor duurzaamheidsclaims gemaakt door een derde 296
5. Uitputtende werking van het duurzaamheidsacquis? 299
6. Portefeuillebeheer en duurzaamheidsvoorkeuren 302
7. Portefeuillebeheer en duurzaamheidsrisico’s 307
8. Het vergoeden van ideële schade 309
9. Conclusie 312

HOOFDSTUK 11
Bankentoezicht in verband met ESG-gerelateerde risico’s 315
E.P.M. Joosen
1. De impact van de Sustainable Finance regels voor banken 315
2. Transparantievereisten 319
2.1 Inleiding 319
2.2 Regels voortvloeiend uit de Corporate Sustainability Reporting Directive 321
2.3 Regels voor banken voorvloeiend uit art. 8 van de Taxonomieverordening 323
2.4 Regels voorvloeiend uit het huidige CRR2-raamwerk 326
3. Kwalitatieve risicobeheersingsorganisatie 330
3.1 Inleiding 330
3.2 Bestaand raamwerk CRD5 331
3.3 Het 2021 EBA ESG Rapport 335
3.3.1 De invulling van het mandaat van de EBA 335
3.3.2 Grenzen aan dubbele materialiteit 336
3.3.3 Knelpunten bij de ontwikkeling van het risicobeheer 338
3.3.4 Risicoaanjagers en transmissiekanalen van klimaat- en milieurisico’s 344
3.3.5 Kwantitatieve en kwalitatieve methoden 349
3.4 ECB Guide on climate-related and environmental risks 352
3.4.1 Een activistische ECB 352
3.4.2 De dertien ECB verwachtingen omtrent het risicobeheer 353
3.4.3 Vergelijking met het 2021 EBA ESG Rapport 355
3.4.4 Het denkraam van de ECB omtrent risicobeheersing 357
3.5 Beginselen voor risicobeheer en toezicht van het Bazels Comité 359
3.5.1 Late totstandkoming Bazels Comité beginselen 359
3.5.2 Uitgangspunten van de Bazels Comité beginselen 360
3.5.3 Twaalf beginselen voor banken 362
3.5.4 De rol van de toezichthouder 364
3.6 De nieuwe regels voorvloeiend uit CRD6 365
3.6.1 Inleiding 365
3.6.2 CRR-definities ecologisch, sociaal en governancerisico 365
3.6.3 Op banken gerichte bepalingen voor het risicobeheer 367
3.6.4 Toetsing risicobeheer door de bevoegde toezichthouder 369
3.6.5 Politieke onderhandelingen betreffende CRD6 373
4. Slotbeschouwingen 374

HOOFDSTUK 12
Een duurzame wereld vraagt om duurzame bankiers 381
I.P. Palm-Steyerberg & M.B.J. van Rijn
1. Inleiding 381
2. De drie letters van ESG 383
3. ESG en de rol van banken 385
4. ESG en de rol van bestuurders en commissarissen 391
5. ESG en de geschiktheids- en betrouwbaarheidstoets 398
6. Afsluitende opmerkingen 406

HOOFDSTUK 13
Human rights due diligence in de financiële sector – de vrijblijvendheid voorbij 411
J.E.S Hamster
1. Inleiding 411
2. Achtergrond en ontstaan business & human rights 412
2.1 Human rights due diligence onder de UNGP 414
2.2 Human rights due diligence onder de OESO-Richtlijnen 415
3. Business & human rights-verplichtingen in het Richtlijnvoorstel 417
3.1 Human rights due diligence in het Richtlijnvoorstel 418
3.2 Wijzigingen in het voorstel van de Europese Raad 423
3.3 Wijzigingen door het Europees Parlement en verdere onderhandelingen 425
4. Human rights due diligence-regels voor financiële instellingen 427
4.1 Speciaal regime voor financiële sector in Richtlijnvoorstel Commissie en Raad 427
4.2 Bestaande human rights due diligence-regels voor banken 428
5. Beschouwingen over de toepassing van human rights due diligence voor financiële instellingen 434
6. Conclusie 439

HOOFDSTUK 14
Procederen over duurzaamheid in de bancaire sector 441
B.W.G. van der Velden, T.M. Sweerts & S.R.F. Aarts
1. Inleiding 441
2. Grondslagen van duurzaamheidslitigation 442
2.1 Ontwikkelingen in Nederland 442
2.2 Duurzaamheidslitigation over de grens 445
2.3 Constateringen 448
3. Duurzaamheidslitigation tegen banken 449
3.1 Procedures bij het Nederlandse Nationaal
Contactpunt OESO-richtlijnen 449
3.2 Civiele procedures tegen banken 453
4. Onduidelijkheid voor de bancaire sector 457
4.1 Hoever strekt de verantwoordelijkheid van een bank? 457
4.2 Welke invulling moet een bank aan eventuele verplichtingen geven? 460
4.3 De relatieve invloed van banken 462
5. Scanning the horizon en conclusie 464

HOOFDSTUK 15
Bancaire duurzaamheidsconvenanten 465
W.A. Brouwer
1. Inleiding 465
2. Algemene initiatieven 467
3. Initiatieven met betrekking tot (rapportage over) klimaatrisico’s 475
4. Sectorspecifieke initiatieven 480
5. Conclusie 482

HOOFDSTUK 16
Aandeelhoudersactivisme en esg: van sprinkhaan naar groene ridder? 485
D.J.F.F.M. Duynstee, T. Drenth & A.C.W. Pijls
1. Inleiding 485
2. Activistische aandeelhouders: doelen, strategieën en trends 487
3. De tools van de activistische aandeelhouder 491
4. Belangrijke recente ontwikkelingen op het terrein van ESG-wetgeving 497
4.1 De nieuwe Nederlandse Corporate Governance Code 497
4.2 Richtlijn Aandeelhoudersrechten 499
4.3 Corporate Sustainability Reporting Directive 499
4.4. Het agenderingsrecht in relatie tot ESG-kwesties 503
5. Andere ESG-tools voor de activistische aandeelhouder 504
5.1 De Ondernemingskamer 504
5.2 Greenwashing-claims 507
5.3 Bestuurdersaansprakelijkheid 510
6. Afsluiting 511