Verderbij

Inleiding 9
Leeswijzer 11

DEEL 1
De leidinggevende in context: waarvandaan en waartoe
1 Leiden of managen 17
1.1 Doen of zijn; dat is de vraag 17
1.2 Leidinggeven aan het primair proces 17
1.2.1 Leiderschap en management 18
1.2.2 Wat is leidinggeven aan het educatief proces? 21
1.3 Wat is een goede leider? 22
1.3.1 Eigenschappen van leiders 23
1.4 Ontwikkeling van en binnen de sector kinderopvang 24
1.4.1 In de jaren zestig 24
1.4.2 De jaren tachtig 25
1.4.3 Eind twintigste, begin eenentwintigste eeuw 26
1.5 Veranderingen in de lucht in managementland 29
1.5.1 Wat wilde Taylor met zijn Scientific Management? 30
1.5.2 Ongenoegen over Taylor 31
1.5.3 Wat zijn dan die nieuwe ‘organiseervormen’? 32
1.5.4 Weer even terug naar de kinderopvang op dit moment 33
1.5.5 Pedagogische visie als kompas 33

2 Visie en waardegestuurd leiderschap 35
2.1 Hoe simpel kan het zijn en hoe moeilijk is het 36
2.2 Visie en waarden geven vorm aan leiderschap 39
2.3 Normen, maar waar zijn de waarden? 41
2.3.1 ‘Dat zijn nu eenmaal de regels!’ 42

3 Leiderschap door de hele organisatie heen 45
3.1 Iedereen is leider 45
3.1.1 Delegeren; waarom doen ze het nu niet zoals ik denk dat goed is? 46
3.2 Zet een hek om mensen heen en ze gedragen zich als schapen 47
3.3 Gras groeit ‘vanzelf ’ 48
3.4 Ruimte bieden en ontwikkelingsmogelijkheden aanreiken 50

4 Leidinggeven van dichtbij of veraf; VERDERBIJ 53
4.1 Zus of zo, maakt het wat uit? 53
4.1.1 Form follows function 53
4.2 Stoppen met leidinggeven 55
4.3 Kritische succesfactoren voor optimale dienstverlening 56
4.4 Leidinggeven op afstand of dichtbij? 59

5 Ben je de sandwich of het scharnier? 61
5.1 Wat je voelt dat ben je 61
5.2 Leidinggeven naar boven 61
Tussenbalans 63

DEEL 2
Modellen en instrumenten
6 In vogelvlucht 67

7 Het begint bij het waarom 71
8 Leren en leerfasen 75
8.1 Veranderen is leren, leren is veranderen 75
8.2 Hoe leren we? 76
8.3 Wat gebeurt er in ons brein als we leren? 77
8.4 Ons brein: een drie-eenheid 77
8.5 Leren in leerfasen 79
8.6 Uitwerking van de vier leerfasen 80
8.7 Leren in de praktijk 83
8.7.1 Hoe kunnen we onze medewerkers helpen bij het reflecteren? 83
8.8 Verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces 84

9 De eigenschappen van effectief leiderschap 87
9.1 De zeven eigenschappen, de ‘natuurwetten’ van persoonlijk leiderschap 88
9.2 Uitwerking van twee praktische modellen van Covey 96
9.2.1 De cirkel van invloed en de cirkel van betrokkenheid 96
9.2.2 Prioriteitenschema, timemanagement 99
9.2.3 Uiteindelijk draait het om kiezen en beïnvloeden 102
9.2.4 Planning van je werkzaamheden 103

10 Managementrollen en het concurrerende-waardenmodel 105
10.1 Het concurrerende-waardenmodel 105
10.2 Wat kunnen we met het model? 108

11 Situationeel leiderschap 109
11.1 Verwachtingen van een leider 109
11.2 Twee dimensies, vier leiderschapsstijlen 109
11.2.1 Verantwoordelijkheden 110
11.2.2 Omgekeerd situationeel leidinggeven 111

12 Communiceren is te leren 117
12.1 Communiceren doen we allemaal 117
12.2 Communiceren; inhoud en relatie 117
12.3 De roos van Leary, een vereenvoudigde versie 118
12.4 De achtergronden van de roos 118
12.5 Globale uitwerking van de roos van Leary 119
12.6 Reageren op de ander 120
12.7 Feedback 122
12.8 Investeren in de ander door feedback 123
12.9 Feedback geven of aanspreken 125

13 Disfunctionele patronen 127
13.1 Vluchten, vleien en vechten 127

14 Interveniëren 133
14.1 Wat verstaan we onder interveniëren? 133
14.2 Interveniëren = communiceren 134
14.3 Verschillende interventieniveaus 135
14.4 Interveniëren in de vorm van vragen 139

DEEL 3
Omdat je meer wil weten…
Vooraf 143
15 Groepsdynamica 145
15.1 Wat is een groep en waarom groepsdynamica? 145
15.2 Teams eng en onvoorspelbaar? 146
15.3 Teams warm en prachtig? 147
15.4 Wat is een groep? 147
15.5 Ingroup en outgroup 148
15.6 Groepsontwikkeling 149
15.7 Verschillende rollen in een groep 153
15.8 Wat kunnen we met groepsdynamica? 154

16 Een systemische benadering van organisaties 155
16.1 Een organisatie bezien vanuit systemisch perspectief 155
16.2 Wat is een gezonde organisatie vanuit systemisch perspectief? 156
16.3 Systemisch denken en handelen 157
16.4 Systemische vragen stellen 157
16.5 De situatie of het probleem zichtbaar maken 158
16.6 Organisatieopstellingen 160
16.7 Waarom hebben we dit thema aan de orde gesteld? 160

17 Leren veranderen met de gekleurde planeten 161
17.1 Zijn veranderingen te managen? 161
17.2 De metafoor van de planeten 162
17.3 De vijf planeten 163
17.3.1 Geel 163
17.3.2 Blauw 163
17.3.3 Rood 164
17.3.4 Groen 165
17.3.5 Wit 165
17.4 De kleurentest 166
17.5 Planmatig veranderen 167
17.6 Noodzaak tot veranderen 168
17.7 Kleurkeuze, je veranderstrategie 169
17.8 Weerstand tegen veranderen? 170

Epiloog 171
Literatuur 173