Culturele overwegingen in pro Justitia-rapportages

1 Inleiding 11
1.1 Achtergrond 11
1.2 Probleemstelling en afbakening 13
1.2.1 Probleemstelling 1: etnische en culturele verschillen in gedragskundig onderzoek 13
1.2.2 Probleemstelling 2: maatregelen om ongewenste gevolgen te beperken 18
1.2.3 Afbakening onderzoek 19
1.3 Relevantie 19
1.4 Methodologie 21
1.4.1 Methode van het empirische onderzoek 22
1.4.2 Toestemming en privacy 23
1.4.3 Validiteit en betrouwbaarheid 23
1.4.4 Selectie van het materiaal 24
1.4.4.1 Random steekproef 25
1.4.4.2 Selectie van rapportages 26
1.4.5 De scorelijst 28
1.4.6 Materiaalverzameling 30
1.4.7 Analyse rapportages 30
1.4.7.1 Random steekproef 31
1.4.7.2 Specifieke selectie 33
1.5 Beperkingen van dit onderzoek 34
1.6 Opzet van de studie 35

2 Achtergrond van het cultureel forensisch gedragskundig onderzoek 37
2.1 Inleiding 37
2.2 Demografische achtergrond van de Nederlandse (verdachten)populatie 39
2.2.1 Inleiding 39
2.2.2 Veranderingen in de samenstelling van de Nederlandse populatie 39
2.2.3 De Nederlandse verdachten- en daderpopulatie 42
2.2.4 Het belang van criminaliteitsstatistieken voor deze studie 48
2.3 De rapportage pro Justitia 49
2.3.1 Inleiding 49
2.3.2 Toerekeningsvatbaarheid 49
2.3.3 De vraagstelling pro Justitia 52
2.3.4 Het pro Justitia-onderzoek 54
2.3.4.1 Terminologie 54
2.3.4.2 Retrospectief onderzoek 57
2.3.4.3 Prospectief oordeel 59
2.3.5 Varianten van het pro Justitia-onderzoek 61
2.3.6 Advisering 63
2.3.7 Kwaliteit van het pro Justitia-rapport 66
2.3.8 De rapporteur pro Justitia 68
2.3.8.1 De positie van de deskundige in het strafproces: taak en opdracht 69
2.3.8.2 Kwaliteitseisen: benoeming van deskundigen 71
2.3.8.3 Kwaliteitseisen: waardering van het bewijs 73
2.3.8.4 Contra-expertise 75
2.4 Culturele psychiatrie 76
2.4.1 Inleiding 76
2.4.2 Een ontwikkeling van transculturele naar (inter)culturele psychiatrie 77
2.4.3 De invloed van culturele aspecten op de uitingen van psychopathologie 78
2.4.4 (Test)diagnostiek 84
2.4.5 Etnische en culturele aspecten in de DSM 85
2.4.6 Culturele competentie, capability en cultuursensitiviteit in gedragskundig onderzoek 92
2.5 Etnische en culturele aspecten in pro Justitia-onderzoek 95
2.5.1 Inleiding 95
2.5.2 Relationele moeilijkheden 96
2.5.2.1 Communicatie 97
2.5.2.2 Werkrelatie 98
2.5.3 Pro Justitia-onderzoeksvragen 100
2.5.3.1 Diagnostiek en de adviezen over detoerekeningsvatbaarheid en de sanctie 100
2.5.3.2 Risicotaxatie 105
2.5.3.3 Culturele verweren 106
2.5.4 Culturele vaardigheden en pro Justitia-onderzoek: casuïstiek 108
2.6 Samenvatting en conclusie 109

3 Bevindingen dossieronderzoek pro Justitia-rapportages 113
3.1 Inleiding 113
3.2 Opzet van het dossieronderzoek 113
3.3 Gegevens onderzoeksgroep 115
3.4 Kwantitatieve analyses 118
3.4.1 Inleiding 118
3.4.2 De werkrelatie tussen rapporteur(s) en verdachte 119
3.4.2.1 Contactgroei 119
3.4.2.2 Medewerking aan het onderzoek 120
3.4.2.3 Werkrelatie 122
3.4.3 Diagnostiek en prevalentie van stoornissen 123
3.4.4 Mate van toerekenen 125
3.4.5 Sanctie-adviezen 126
3.4.6 Tussenconclusie kwantitatieve analyses 127
3.5 Kwalitatieve analyses 128
3.5.1 Inleiding 128
3.5.2 Cultuursensitiviteit in pro Justitia-onderzoek 129
3.5.2.1 De rol van etnische en culturele aspecten 129
3.5.2.2 Operationalisering van cultuursensitiviteit 131
3.5.3 Werkrelatie rapporteur en verdachte 132
3.5.3.1 Communicatie 132
3.5.3.2 Procespositie 135
3.5.4 Biografische anamnese 135
3.5.5 Te beantwoorden pro Justitia-onderzoeksvragen 137
3.5.5.1 Diagnostiek 137
3.5.5.2 Het gebruik van psychologisch testmateriaal 141
3.5.5.3 Het advies over het toerekenen 142
3.5.5.4 Risicotaxatie 143
3.5.5.5 Het advies over de sanctie 144
3.5.6 Tussenconclusie kwalitatieve analyse 145
3.6 De beslissing van de rechter 146
3.7 Samenvatting en conclusie 149

4 Discussie en beschouwing 153
4.1 Inleiding 153
4.2 Algemene discussie 154
4.2.1 Inleiding 154
4.2.2 Culturele aspecten en diagnostische overwegingen 155
4.2.2.1 Diagnostiek 156
4.2.2.2 Testmateriaal, prevalentieverschillen en de relatie tussen stoornis en delict 157
4.2.2.3 Verscheidenheid in samenhang culturele aspecten en psychopathologie 161
4.2.2.4 Cultuursensitiviteit en kwaliteit van het pro Justitiaadvies 162
4.2.3 Culturele aspecten en de overige adviezen aan de rechter 163
4.2.3.1 Toerekenen 163
4.2.3.2 Het sanctieadvies 164
4.2.4 Culturele expertise in het pro Justitia-onderzoek 171
4.2.4.1 Aandacht voor etnische en/of culturele aspecten in pro Justitia-onderzoek 171
4.2.4.2 Deskundigheid en cultureel onderzoek 173
4.2.4.3 Forensische competenties deskundigen 177
4.3 Juridische beschouwing 181
4.3.1 Inleiding 181
4.3.2 Culturele deskundigheid 181
4.3.2.1 Inzet culturele deskundigheid; derde-deskundigen 182
4.3.2.2 Initiëren van cultureel onderzoek 189
4.3.2.3 Contra-expertise naast regulier pro Justitia-onderzoek 190
4.3.2.4 Recht op een eerlijk proces 195
4.3.3 Taaldeskundigheid 199
4.3.3.1 Tolkenbijstand bij de afname van psychologisch testmateriaal 200
4.3.3.2 Afbakening van de taak van de tolk 201
4.3.4 Rechtvaardige en effectieve sanctietoemeting 205
4.3.4.1 Rechtvaardige sanctietoemeting 205
4.3.4.2 Effectieve sanctietoemeting 209
4.4 Samenvatting en conclusie 212

5 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen 215
5.1 Inleiding 215
5.2 Samenvatting en conclusies 215
5.3 Aanbevelingen 221
5.3.1 Inleiding 221
5.3.2 Culturele deskundigheid in pro Justitia-onderzoek 222
5.3.2.1 De gedragsdeskundige 222
5.3.2.2 De rechter en de officier van justitie 224
5.3.2.3 De verdediging 226
5.3.2.4 Derde-deskundigen 227
5.3.2.5 Kritische vragen en het voeren van een dialoog ter terechtzitting 230
5.3.3 Cultuursensitiveren van pro Justitia-onderzoek 231
5.3.3.1 Culturele vraag 232
5.3.3.2 Cultureel interview 232
5.3.3.3 (Medisch) antropologen 236
5.3.4 Aanbevelingen voor toekomstig onderzoek 237
5.4 Tot slot: beantwoording van de onderzoeksvragen 239

Summary 243
Scorelijst culturele overwegingen in pro Justitia-rapportages 247
Literatuur 259
Dankwoord 283
Inhoud 9