Ondanks het wat omineuze ‘made possible by the FNV'. Of misschien wel dankzij, want deze ‘aanbeveling' garandeert natuurlijk meteen publieke én politieke aandacht. De auteurs, Sander Heijne en Hendrik Noten, willen antwoord geven op de vraag in wat voor wereld we willen leven. Waarom profiteren steeds minder mensen van de economische groei? Hoe kan het toch dat de kloof tussen arm en rijk almaar toeneemt?
Een van de juryleden van het Managementboek van het Jaar 2021, die geheel conform de huidige tijdgeest zo aardig was zijn notities uit de map te laten wapperen én te laten fotograferen, geeft ons een mooi inkijkje in de professionele waardering van dit werk. ‘Fantoomgroei is een boek dat elke leider hoort te lezen. Het zet aan tot denken: waar doen we het voor? Het boek leest verrassend lekker en is goed geschreven, vat de tijdsgeest goed, en pakt bovendien goed door op boodschappen die eerder zijn verkondigd. Denk aan Thomas Piketty (kapitaal loont meer dan arbeid), Mariana Mazzucato (innovatieve bedrijven profiteren van de infrastructuur van een samenleving), Anand Ghiridharadas (‘veel vernieuwing, weinig vooruitgang') en Rutger Bre....[onleesbaar]'
Het boek leunt op reuzen. En volgt het immer vaker betreden pad van activisme. Want hoewel Fantoomgroei leunt op onderzoek, is het toch vooral een pamflet. ‘We waren eerst met journalistieke methoden tot de conclusie gekomen dat andere mensen die bezig zijn met de economie eigenlijk politiek bedrijven, en op een gegeven moment realiseerde ik me dat wij dat zelf ook aan het doen waren. Misschien is dat ook wel de essentie van waar dit boek voor ons over gaat: je bent veel sneller politiek aan het bedrijven dan je denkt. En daar is niks mis mee. Het helpt niet om keuzes in een neutraliteit te trekken die er niet is.' Met de keuze tot Managementboek van het Jaar zou je kunnen zeggen dat activisme in management nu definitief een plekje heeft gekregen.
De voorgangers op het activistische pad zijn natuurlijk de bekende Rijnlandse denkers (denk aan Michel Albert met zijn Rijnlands Kapitalisme) of de Duitse ordoliberalen (voor de vrijheid van de markt maar wel binnen juridische én morele kaders, de tegenhangers van neoliberalen). Waarna dit pad is bewegwijzerd met (bijna altijd) economische argumenten. Zie Kate Raworth (Donuteconomie), Rebecca Henderson (Een nieuw kapitalisme voor een wereld in verwarring), maar ook David Graeber (Bullshit Jobs) of onze eigen Jan Jonker (Duurzaam organiseren).
Kort na het verschijnen van Fantoomgroei verschijnen er twee boeken van Hollandse bodem die het betoog van Noten en Heijne nog eens dunnetjes overdoen: Duurzaam kapitalisme van Willem Schramade en Ontwaak! Van Ewald Engelen. Schramade betoogt dat we met een financiële bril naar duurzaamheid moeten kijken en met een duurzaamheidsbril naar financiën. Om zo te komen tot een andere invulling van het concept waarde: ‘Voorbij de bekende louter financiële waarde naar een bredere waarde, die naast financiële waarde ook sociale en ecologische waarde omvat. Pas als we economische activiteiten op alle drie de aspecten beoordelen, wordt duidelijk welke wel en welke niet gewenst zijn.' Bijzonder aan dit boek is dat het concreet aangeeft welke implicaties deze beoogde duurzaamheid voor achtereenvolgens overheden, burgers, en bedrijfsleven heeft. Voor die laatste groep draait het om ‘duurzaam kapitalisme': ‘Geld verdienen ten koste van de samenleving, is op den duur niet houdbaar.'
Begin dit jaar verscheen Ontwaak!, een pamflet pur sang van Ewald Engelen met de nadrukkelijk oproep om ‘uit de neoliberale sluimer te komen'. Alles draait om meer marktwerking, maar politici vergeten dat ook een vrije markt regels en sturing nodig heeft, omdat je anders het risico loopt dat zo'n markt ontspoort. ‘En als dat dan gebeurt, dan luidt steevast het antwoord: nog méér markt.' Een duurzaam stijgende welvaart is ons beloofd, maar een nachtmerrie is ons deel.
De trend is gezet, nu de concrete uitwerking nog!
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
