We moeten weer leren observeren. Observeren, zo betoogt Van der Stigchel, is een actief proces. Maar ook een subjectief proces waar we ons te weinig bewust van zijn. Laat ik dat illustreren met het voorbeeld dat de auteur gebruikt.
Kunst
Hoe leer je artsen beter aandachtig kijken? Het antwoord is: door middel van kunst. In meerdere publicaties is opgemerkt dat door het kijken naar schilderijen in musea de waarneming verbeterd kan worden. En waarnemen is niet hetzelfde als interpreteren. We moeten leren te starten met de zin: ‘Ik zie…’ in plaats van: ‘Ik denk…’
Van der Stigchel geeft drie generieke vragen die we kunnen stellen bij het kijken naar een schilderij :
1. Wat zie je? (Waarbij je zoveel mogelijk objectieve beschrijvingen geeft);
2. Op basis waarvan denk je dat je dat ziet?
3. Wat zie je nog meer?
Concentratie
Observeren vereist concentratie en om je te kunnen concentreren is het van belang dat je niet afgeleid wordt. Simpel opgemerkt, maar met prikkels om ons heen zoals onze mobiele telefoon, is dit nog niet zo gemakkelijk.
De lezer wordt geïnformeerd over de waarneming van luchtverkeersleiders op Schiphol. Dat blijkt topsport. Continu gefocust zijn, niet verslappen, niet wegdromen, maar blijven waarnemen. Dat is misschien een te leren vaardigheid, maar ook aanleg speelt een belangrijke rol.
Bescheiden
De boodschap die Van der Stigchel meegeeft is dat we bescheiden moeten zijn over onze waarneming. We moeten ons realiseren dat we allemaal in onze eigen bubbel leven en daarom anderen niet moeten overtuigen met onze waarnemingen. Dat werkt eenvoudigweg niet. Op dit punt in het boek over het in gesprek gaan met andersdenkenden moest ik denken aan het boek Hoe verander je een mening van David McRaney. In zekere zin is waarnemen contact maken met de ander. Zijn we in staat door nieuwsgierige vragen te stellen de ander te leren kennen en respect op te kunnen brengen voor diens standpunt en/of waarneming?
Analytisch en holistisch waarnemen
Een interessant hoofdstuk ik vond ik dat over in- en uitzoomen. De auteur maakt daarin een onderscheid tussen analytisch en holistisch waarnemen. Bij analytisch waarnemen knip je het geheel op in delen en voer je daar een uitgebreide analyse uit. Bij holistisch waarnemen blijf je naar de verbondenheid van de delen kijken en heeft iemand oog voor trends, patronen en interacties in het geheel. Je zou je kunnen afvragen of mensen in een arbeidsorganisatie zich tijdens een drukke vergadering bewust zijn van elkaars waarnemingen. En wat het effect is als de een holistisch kijkt en de ander meer analytisch georiënteerd is.
Van der Stigchel vertelt over de politie in Leidschendam, waar autistische medewerkers zijn aangenomen om camerabeelden te bestuderen om misdrijven op te sporen. Hun analytische en gedetailleerde manier van waarnemen is scherper dan die van de rechercheurs. Hun taak is om vooral opvallende dingen te noteren, maar niet om te interpreteren.
Aarsman
Van der Stigchel wijdt een apart hoofdstuk aan fotograaf en columnist Hans Aarsman. De man die een kunde wist te maken van het bestuderen van foto’s zonder de valkuil in te gaan van gevoelens, meningen en interpretaties. We begrijpen waarom Aarsman een fan was van Sherlock Holmes. Aarsman leert ons, aldus Van der Stigchel, dat we moeten oppassen niet in onze eigen tunnel te blijven hangen en de moed te hebben uit onze eigen interpretatie te stappen.
Een andere boodschap die Van der Stigchel de lezer van Beter leren kijken meegeeft is: kijk samen. Hij stelt dat een gesprek over elkaars waarnemingen zeer positieve effecten kan hebben. Al met al is Beter leren kijken een zeer waardevol boek, met een goede theoretische onderbouwing maar ook met de nodige praktische tips.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
