Dit zijn steekproeven gebaseerd op één waarneming, anekdotische terugblikken omdat niet duidelijk is of de beschreven ervaring ook in andere contexten van belang is. Ook is er een grote categorie met goedbedoelde aanbevelingen, tips en stappenplannen. Wetenschappelijk totaal niet onderbouwd, leidt deze categorie tot ironische tegenreacties die leiderschap en management ten onrechte tot lachwekkende onderwerpen maken. Recent is er juist veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van leiders, het belang van management voor organisaties en de factoren die bepalen wanneer welke leiders succesvol zijn. De enige makke is dat wetenschappers die inzichten niet bij de doelgroep weten te krijgen. Stoker en Garretsen publiceren sinds 2014 in een aantal kwaliteitskranten en op hun eigen website over ideeën en op onderzoek gebaseerde bevindingen over leiderschap in combinatie met de praktijk van alledag. Ze hebben dit alles uitgewerkt in Goede leiders zweven niet.
De auteurs beschrijven in deel 1 wat leiderschap en management is en waarom deze begrippen belangrijk zijn. Ze tonen wat effectieve leiders doen, in organisaties, in de politiek en op nationaal niveau. Ze belichten hier vooral de individuele leider. Goede managementkwaliteit is nog altijd belangrijk voor het presteren van organisaties, laten Stoker en Garretsen zien op basis van onderzoeken. Individuele leiders kunnen het verschil maken, zowel in organisaties als in politieke functie, op operationeel en strategisch niveau. Zij constateren dat leiderschap waarschijnlijk belangrijker is dan management. Uiteindelijk bepaalt de context welk leiderschap of management in welke mate nodig is voor een organisatie. Dat gaat ook op voor de politiek waar het onderscheid tussen transactioneel (management) en transformationeel (leiderschap) nuttig is gebleken. Transactioneel regeren in tijden van dynamiek en onzekerheid is weinig effectief omdat deze rationele, pragmatische stijl niet aan het gevoel van de kiezer appelleert. Er is dan juist behoefte aan transformationele leiders met visie die een gedeelde sociale identiteit benadrukken, met een aansprekende boodschap die verder gaat dan groepsbelang of nationaal eigenbelang.
Het tweede deel gaat over de relatie tussen leiders en hun omgeving. Hierbij gaat het vooral om het organisatieniveau. Het is belangrijk om leiders niet te veel alleen te laten opereren. Dat leidt alleen maar tot zelfoverschatting en vasthouden aan de verkregen macht. Het is beter hen te omringen met een effectief en daadkrachtig topmanagementteam, dat zorgt voor tegenwicht en betere besluitvorming. Met alleen procesmanagement of inhoudelijke expertise gaat het niet goed in organisaties. Hun leiders moeten verstand hebben van zowel de inhoud als het proces en zoeken naar een goede balans tussen beide. Bij de overheid betekent dit dat de waardering voor inhoudelijke expertise van leiders terug moet komen. Effectief leiderschap gaat in de kern over de relatie tussen de persoon van de leider en de in- en externe omgeving van de organisatie. Daar bestaan geen succesformules voor.
In deel 3 ten slotte gaan Stoker en Garretsen in op de veranderende omgeving voor landen, organisaties en individuele leiders. Bovendien verandert in de loop der tijd hoe we denken over leiderschap. Dit heeft gevolgen voor de mate waarin leiders effectief kunnen opereren. De wereld van globalisering vraagt om politiek leiders met een verhaal over de toekomst van hun land, die op zoek gaan naar mogelijkheden om de economie en de samenleving in te richten. Leiders en hun organisaties zijn succesvol als ze hun organisaties tijdig aan de trends in de samenleving en de wereld weten aan te passen. Wendbaarheid is dus cruciaal. De huidige tijd vraagt om leiders die mannelijke kwaliteiten weten te combineren met vrouwelijke kwaliteiten en daarom dus om meer vrouwen op leidinggevende posities. Grote maatschappelijke vraagstukken en veranderingen vragen om een langetermijnperspectief van topbestuurders en politici. Het is daarbij belangrijk voor leiders om vertrouwen te herwinnen door consistent en voorspelbaar te handelen en zich minder te laten verleiden door de waan van de dag.
De auteurs willen in Goede leiders zweven niet een nuchter beeld van leiderschap presenteren en mythes over leiderschap met degelijk onderzoek doorprikken. Daarin slagen ze uitstekend, zowel in taalgebruik als in toegankelijkheid. Zo bieden ze houvast in tijden van verandering, want goede leiders zweven immers niet.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
