Eigendomsvoorbehoud

LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN XIII

1 INLEIDING 1
1.1 Introductie van en aanleiding tot het onderzoek 1
1.2 Plan van behandeling 3
1.3 Methode en rechtsvergelijking 4
1.4 Terminologie 6

2 FUNCTIE VAN HET EIGENDOMSVOORBEHOUD 9
2.1 Inleiding 9
2.2 De functionele benadering 9
2.3 De functie van het eigendomsvoorbehoud in de literatuur 12
2.4 Rechtvaardiging voor de wetgever 14
2.5 Het eigendomsvoorbehoud als wederkerigheidsinstrument 17
2.6 Ten behoeve van wie wordt het eigendomsvoorbehoud bedongen? 21
2.7 Het eigendomsvoorbehoud waarborgt de rechten van de verkoper bij ontbinding 23
2.8 Een tussenpositie in de literatuur 28
2.9 De functie van het eigendomsvoorbehoud onder het oude recht 29
2.10 Afschaffing goederenrechtelijke werking ontbinding en eigendomsvoorbehoud 31
2.11 Het verbreed eigendomsvoorbehoud 34
2.12 Het belang bij behoud van de zaak 38
2.13 Conclusie 42

3 RECHTVAARDIGING VOOR DE VOORRANGSPOSITIE 43
3.1 Inleiding 43
3.2 Eigendomsvoorbehoud en voorrang 43
3.3 Rechtvaardiging voor zekerheidsrechten 45
3.4 Het eenvoudig eigendomsvoorbehoud 49
3.4.1 De neutraliteit van het eigendomsvoorbehoud 51
3.4.2 Het eenvoudig eigendomsvoorbehoud in de Insolvenzordnung 55
3.4.3 Intermezzo: eigendomsvoorbehoud versus bodemrecht 59

3.4.4 Beslechting van het belangenconflict tussen verkoper en bank 63
3.4.5 De supervoorrang van de aanschaffinancier in de UCC, UNCITRAL Legislative Guide en DCFR 64
3.4.6 Een supervoorrang voor het aanschaffinancieringspandrecht 72
3.4.7 Tussenconclusie 73
3.5 Verbreed eigendomsvoorbehoud 74
3.5.1 De beperkte rechtvaardiging van het verbreed eigendomsvoorbehoud 79
3.5.1.1 Oneigenlijke vermenging 79
3.5.1.2 Toerekening van betalingen 82
3.5.2 Verbreding tot overige vorderingen 90
3.5.2.1 Schadevergoedingsvorderingen 90
3.5.2.2 Vorderingen vanwege werkzaamheden 91
3.5.3 Tussenconclusie 92
3.6 Verlengd eigendomsvoorbehoud 93
3.6.1 Verandering van functie na verlenging 94
3.6.2 Het behoud van voorrang met betrekking tot de waarde 97
3.6.3 Het conflict met de kredietverschaffende bank 101
3.6.4 Tussenconclusie 112
3.7 Conclusie 112

4 CONSTRUCTIE VAN HET EIGENDOMSVOORBEHOUD 115
4.1 Inleiding 115
4.2 Het eigendomsvoorbehoud als overdracht onder opschortende voorwaarde 115
4.3 Voorwaardelijkheid van de titel 117
4.3.1 De opgeschorte werking van een voorwaardelijke titel als obstakel 119
4.3.2 De onmogelijkheid om voor vervulling van de voorwaarde te presteren 124
4.4 Voorwaardelijkheid van de levering 126
4.4.1 Voorwaardelijke leveringshandeling 127
4.4.2 Voorwaardelijke goederenrechtelijke overeenkomst 130
4.5 Voorwaardelijkheid van de overdracht 131
4.6 Tussenconclusie 134
4.7 Alternatieve constructies 135
4.8 De levering ter uitvoering van een verbintenis tot overdracht onder opschortende voorwaarde 136
4.8.1 Ratio van artikel 3:91 BW 137
4.8.2 Intermezzo: de levering in het kader van een eigendomsvoorbehoud onder het Oud BW 138
4.8.3 Mogelijke alternatieven 143
4.8.3.1 Feitelijke overgave 144
4.8.3.2 Bezitsverschaffing onder opschortende voorwaarde 147
4.8.3.3 Verschaffing van voorwaardelijk bezit 149
4.8.3.4 Verschaffing van bezit van het voorwaardelijk eigendomsrecht 152

4.8.4 De wijze waarop machtsverschaffing plaatsvindt 153
4.9 Conclusie 157

5 UITOEFENING VAN HET EIGENDOMSVOORBEHOUD 159
5.1 Inleiding 159
5.2 Ontbinding als voorwaarde voor uitoefening 160
5.3 Geïsoleerde uitoefening van het eigendomsvoorbehoud 164
5.4 Wanneer leidt uitoefening van het eigendomsvoorbehoud tot ontbinding? 166
5.5 Intermezzo: de verplichting tot eigendomsverschaffing 169
5.6 Executie als wijze van uitoefening? 172
5.7 Alternativiteit als wezenskenmerk van het eigendomsvoorbehoud 179
5.8 Afdracht van overwaarde bij ontbinding 179
5.8.1 Terugbetaling van het reeds betaalde gedeelte van de koopprijs 180
5.8.2 Overwaarde als gevolg van waardestijging 183
5.9 Eigendomsvoorbehoud en verjaring 186
5.10 Conclusie 194

6 VERBREED EIGENDOMSVOORBEHOUD 197
6.1 Inleiding 197
6.2 Afbakening ten opzichte van het eenvoudig eigendomsvoorbehoud 198
6.3 Kredieteigendomsvoorbehoud 200
6.3.1 Toelaatbaarheid 200
6.3.2 Omvang eigendomsvoorbehoud 203
6.3.3 Het einde van een kredieteigendomsvoorbehoud 206
6.4 Verdere ‘verbreding’ door middel van een imputatiebeding? 208
6.5 Verbreed eigendomsvoorbehoud en ontbinding 210
6.5.1 De mogelijkheid om tot ontbinding over te gaan 211
6.5.2 Is een alternatieve benadering aangewezen? 212
6.6 Afdracht van overwaarde bij uitoefening van een verbreed eigendomsvoorbehoud 219
6.7 Conclusie 221

7 POSITIE VAN DE VERKOPER 223
7.1 Inleiding 223
7.2 Zaaksvorming 223
7.2.1 De beslissende criteria voor eigendomstoewijzing 225
7.2.2 Eigendomstoewijzing in het licht van de functie van het eigendomsvoorbehoud 227
7.2.3 Mogelijkheid van derivatieve eigendomsverkrijging 230
7.2.4 Verkrijging van vervangende zekerheid 231

7.3 Verlengd eigendomsvoorbehoud 232
7.3.1 Stand van zaken 232
7.3.2 Pleidooi voor wettelijke verankering 234
7.3.2.1 Grondslag voor het prioriteitsbeginsel en de werking van artikel 3:97 lid 2 BW 235
7.3.2.2 Grondslag voor de voorrang van de verkoper 237
7.3.2.3 Nadere uitwerking 239
7.3.3 Een bijzonder geval: verzekeringspenningen 244
7.4 Oneigenlijke vermenging 248
7.4.1 De betrokken goederenrechtelijke beginselen 249
7.4.2 De twee dimensies van oneigenlijke vermenging 252
7.4.2.1 Onduidelijkheid over het bestaan van het eigendomsrecht 252
7.4.2.2 Onduidelijkheid over de zaak waarop het eigendomsrecht betrekking heeft 257
7.5 Bestanddeelvorming 262
7.6 Natrekking 267
7.7 Conclusie 270

8 POSITIE KOPER 273
8.1 Inleiding 273
8.2 Kwalificatie rechtspositie koper in het licht van de goederenrechtelijke werking van de vervulling van de voorwaarde 274
8.2.1 De opgeschorte werking van een rechtshandeling 275
8.2.2 De derdenwerking van de voorwaardelijke beschikking 277
8.2.3 De beschermde rechtspositie van de koper 279
8.2.4 De beperking van het eigendomsrecht van de verkoper 280
8.2.5 De betekenis van artikel 3:84 lid 4 BW 281
8.2.6 Nadere uitwerking 290
8.2.7 Rechtsvergelijkende opmerkingen 293
8.2.8 De situatie bij een voorwaardelijke making 297
8.3 Bezwaren tegen de hier verdedigde opvatting 298
8.3.1 Inbreuk op de oneindigheid van het eigendomsrecht 298
8.3.2 De onmogelijkheid van splitsing van eigendom 302
8.3.3 Strijd met de numerus clausus 305
8.3.4 ‘Ondersplitsing’ als probleem? 308
8.4 Kwalificatie eigendomsrecht onder opschortende voorwaarde 309
8.4.1 Goederenrechtelijk recht 310
8.4.2 Een recht zonder werking 312
8.4.3 Gemeenschappelijk toebehoren? 315
8.4.4 Een wilsrecht? 315
8.4.5 Een causaal recht bij eigendomsvoorbehoud 316
8.5 Verhouding tot het eigendomsrecht onder ontbindende voorwaarde 321
8.5.1 Bescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid 321
8.5.2 Beperkte rechten die rusten op het eigendomsrecht onder ontbindende voorwaarde 326

8.5.3 Gerechtigdheid tot de vruchten 328
8.5.4 Gerechtigdheid tot schadevergoedingsvorderingen jegens derden 332
8.6 Varia 339
8.6.1 Bevoegdheden jegens derden 340
8.6.2 Verkrijging door verjaring 343
8.7 Consequenties voor de positie van de verkoper 344
8.8 Tussenconclusie 346
8.9 Beschikken over eigendom onder opschortende voorwaarde 347
8.9.1 Overdraagbaarheid 349
8.9.2 Wijze van levering 352
8.9.3 Rechtsgevolgen van overdracht 358
8.9.4 Derdenbeschermingsperikelen 361
8.9.5 De rechtsverhouding tussen de verkoper en de verkrijger van het voorwaardelijk eigendomsrecht 365
8.9.6 De invloed van de verkoper en de koper op de stabiliteit van het eigendomsrecht onder opschortende voorwaarde 369
8.10 De uiteindelijke eigendomsverkrijging door de eigenaar onder opschortende voorwaarde 373
8.10.1 Het uitgroeien van het eigendomsrecht 373
8.10.2 Gevolgen voor op het voorwaardelijk eigendomsrecht gevestigde beperkte rechten 379
8.10.3 De bezitsverkrijging bij de eigendomsverkrijging 380
8.11 De machtsrelatie van de koper met betrekking tot de zaak 381
8.12 Beschikkingsbevoegdheid over de zaak 389
8.12.1 Alternatieve opschortende voorwaarde 391
8.12.2 Contractuele verlening van beschikkingsbevoegdheid 393
8.13 Conclusie 401

9 EIGENDOMSVOORBEHOUD BIJ FINANCIERING DOOR EEN DERDE 403
9.1 Inleiding 403
9.2 Denkbare toepassingen 404
9.3 Voorbehouden eigendom als afhankelijk recht 406
9.4 Een bijzonder geval: eigendomsvoorbehoud en subrogatie 409
9.5 Overdracht van de voorbehouden eigendom en art. 3:84 lid 3 BW 413
9.6 Positie van de koper na overdracht voorbehouden eigendom 421
9.7 Uitoefening van het eigendomsvoorbehoud door de cessionaris 424
9.8 Conclusie 431

SAMENVATTING EN CONCLUSIES 433
SUMMARY 439
ZUSAMMENFASSUNG 445
RECHTSPRAAKREGISTER 451

TREFWOORDENREGISTER 459
LITERATUURLIJST 467
CURRICULUM VITAE 515