Leren anders organiseren

Voorwoord 8
Leeswijzer 10

HOOFDSTUK 1 Inleiding: leren anders organiseren 13
1.1 Over de term ‘unitonderwijs’ 15
1.2 Hoe ziet unitonderwijs eruit? 15
1.3 Wat maakt unitonderwijs anders? 16

Deel 1: Leren en werken in een unit 19
HOOFDSTUK 2 Visie: inspiratie en kompas voor verbetering 21
2.1 In het begin: meer dan dit hoeft het niet zijn 22
2.2 Visie als een kompas in eigen hand 24
2.3 Praktische stappen in de ontwikkeling van een visie 24
2.4 Terugkerende waarden en thema’s in schoolvisies 26
2.5 Reflectie: de gedeelde gedachte dat ‘we het kunnen’ 29

HOOFDSTUK 3 De organisatie van leren en onderwijzen 31
3.1 Verwachtingen bij anders organiseren in units 32
3.2 Varianten om het onderwijs anders te organiseren 33
3.3 De basisgroep 37
3.4 Werkblokken en speel-werkblokken 39
3.5 Vakspecialisten 41
3.6 Dagstructuur en dagindeling 43
3.7 Planning en roostering van leeractiviteiten 47
3.8 Werkvloeroverleg van teamleden 48
3.9 Reflectie: waar te beginnen? 49

HOOFDSTUK 4 De pedagogisch-didactische leeromgeving 51
4.1 Verwachtingen en uitgangspunten voor de leeromgeving 52
4.2 Versterken van de zelfstandigheid 53
4.3 Differentiatie en speciale zorg 57
4.4 Samenwerking tussen kinderen 59
4.5 Functionele inzet van ICT 60
4.6 Monitoren van de ontwikkeling 61
4.7 Reflectie: opgeruimd en vol vertrouwen 65

HOOFDSTUK 5 Personeel: werken in teams 67
5.1 Verwachtingen en uitgangspunten voor onderwijspersoneel 68
5.2 Werken in teams die aan units gekoppeld zijn 69
5.3 Competenties en specialisatie 71
5.4 Professionele ontwikkeling van medewerkers 72
5.5 Gecoördineerd werken aan de ontwikkeling van kinderen 73
5.6 Beleid van school en bestuur 75
5.7. Reflectie: een potentiële verbetering voor al het onderwijspersoneel 77

HOOFDSTUK 6 De gebouwde en ingerichte omgeving 79
6.1 Opnieuw de visie 80
6.2 Kwaliteiten van de fysieke ruimte 80
6.3 Voorbeelden van (multi-)functioneel ruimtegebruik 82
6.4 Twee basismodellen voor de indeling 88
6.5 Een vlekkenplan 91
6.6 Inrichting van de ruimtes 94
6.7 Reflectie: een opgeruimd concept 95

Deel 2: Verandering en leiderschap in de schoolpraktijk 97
HOOFDSTUK 7 Het proces van verandering 99
7.1 Aanleiding en inspiratie 100
7.2 Ontwikkeling en werving van competent personeel 101
7.3 Leerprocessen op verschillende niveaus 103
7.4 Beschikbaarheid van bronnen 104
7.5 Steun door betrokkenen van buiten de school 105
7.6 Noodzaak van legitimering 106
7.7 Verandering als incrementeel en organisch proces 107
7.8 Reflectie: twee patronen 109

HOOFDSTUK 8 Leiderschap: de stip, de horizon en de praktijk van alledag 111
8.1 Visie en ervaring 112
8.2 Eigenaarschap van teamleden 113
8.3 Bewegen op alle systeemniveaus, binnen en buiten de school 115
8.4 Gereedschap voor verandering 117
8.5 Fungeren als filter en hitteschild 118
8.6 Reflecteren op de visie 119
8.7 De sturingsfilosofie 121
8.8 Reflectie: verbinders met een eigen stijl 124
Deel 3: Onderbouwing en theoretisch kader 127

HOOFDSTUK 9 Onderzoek naar TOM- en SlimFit-scholen 129
9.1 Onderzoek in TOM-scholen 130
9.2 Onderzoek in SlimFit-scholen 131
9.3 Inspectierapporten 134
9.4 Reflectie: hoe wordt kwaliteit bepaald? 136

HOOFDSTUK 10 Een conceptueel kader 139
10.1 Dilemma’s bij onderwijzen en organiseren 140
10.2 De verhouding tussen differentiatie en integratie 141
10.3 De verhouding tussen controle en betrokkenheid 146
10.4 Professionele ruimte: de centrale rol van agency voor betrokkenheid 149
10.5 Werken aan onderlinge gerichtheid 153
10.6 Veranderkundige inzichten en leiderschap 154
10.7 Leren in een organisatie en systeemdenken 157
10.8 Flexibel organiseren, anders organiseren 159
10.9 Reflectie: de plaats van kinderen in theorieën over de organisatie van onderwijs 160
Tot slot… 163

HOOFDSTUK 11 Aanbevelingen om verder te gaan 165
11.1 Opleiding, onderzoek en ondersteuning 165
11.2 Beleidsinstanties 167
11.3 Als school aan de slag 167

Bijlagen 169
Bijlage 1: Visiedocumenten 171
Bijlage 2: Een dagstructuur vormgeven 173
Bijlage 3: Voorbeeld van een rooster 174
Bijlage 4: Stappenplan anders organiseren 176
Bijlage 5: Onderwijsconcepten 178
Bijlage 6: Verworvenheden van leren anders organiseren 180
Bijlage 7: Karakteristiek van een paradigmashift 182

Literatuur 183
Verantwoording bij dit boek 185
Over de auteurs 186